De demarcatiepalen

Kort na de Eerste Wereldoorlog werd in Frankrijk de idee geformuleerd om langs de oude frontlijn van de Vogezen tot Nieuwpoort een heirbaan aan te leggen om de herinnering aan dit front te bewaren. Daar dit idee niet uitvoerbaar bleek, stelde de Franse Touring Club in 1921 voor om op de punten waar de frontlijn de grote wegen kruist, demarcatiepalen uit rood Elzasser graniet te plaatsen, ontworpen door de Franse beeldhouwer en oud-strijder Paul Moreau-Vauthier. Dit voorstel werd door de Koninklijke Touring Club van België onmiddellijk bijgetreden en eind 1921 werd een geldinzamelingsactie gelanceerd met het oog op het plaatsen van 28 palen die de plaatsen zouden aanduiden waar de vijand het verst op nationale bodem was doorgedrongen.

Oorspronkelijk waren die demarcatiepalen bedoeld als een hulde aan de geallieerde troepen, maar de wrok ten aanzien van Duitsland werd stevig verwoord door de woordvoerders van de Touring Club bij de inhuldiging van sommige demarcatiepalen. Dit geldt evenzeer voor de opschriften die op de demarcatiepalen werden geplaatst (in Vlaanderen meestal in verschillende talen): "HIER WERD DE OVERWELDIGER TOT STAAN GEBRACHT – ICI FUT ARRETE L’ENVAHISSEUR – HERE THE INVADER WAS BROUGHT TO A STANDSTILL".

Uiteindelijk werden op het Belgische grondgebied 22 demarcatiepalen geplaatst, in drie varianten al naargelang de sector waar zij geplaatst werden: tien van het Belgische type van Nieuwpoort tot Lizerne (Zuidschote), zes van het Britse model (bekostigd door de Belgische sectie van de 'Ypres League') in de Ieperboog (van ’t Wieltje tot Voormezele) en zes Franse modellen in Boezinge en rond de Kemmelberg. Behalve de provincie Antwerpen staat de ‘Ypres League’ eveneens vermeld op demarcatiepaal nummer 15, dat een Frans model betreft.

De specifieke locaties voor de demarcatiepalen werden uitgekozen door maarschalk Pétain en zijn staf, de Belgische legerleiding en de 'Ypres League'. De geselecteerde plaatsen staan niet steeds gelijk met de verste Duitse opmars. De plaatsbepaling was wellicht onderhevig aan compromissen en aan redenen zoals de visibiliteit van het gedenkteken of de symboliek die een bepaalde plaats voor een bepaalde eenheid had. De redenen waarom een bepaalde demarcatiepaal op een bepaalde plaats werd geplaatst, is niet steeds meer te achterhalen.

Nagenoeg alle demarcatiepalen in de Ieperboog duiden het front van midden 1918 aan, rond Boezinge herinneren de palen aan de Duitse terreinwinst na de gasaanval van 22 april 1915. In het IJzergebied tenslotte wordt vooral verwezen naar de IJzerslag van oktober-november 1914.

De eerste demarcatiepaal in West-Vlaanderen werd geplaatst in Diksmuide, aan de beruchte 'Minoterie', op 5 juni 1922 (pinkstermaandag), in aanwezigheid van koning Albert en Admiraal Ronarc’h van de Franse 'Fusiliers-Marins'. Aan het Ieperfront werd de eerste paal onthuld aan ‘Hell Fire Corner’ (Kruiskalsijde) op 5 augustus 1923 door Baron de Vinck, burgemeester van Zillebeke. In de omgeving van Boezinge werden de demarcatiepalen geplaatst in de week van 6 – 13 januari 1923.

Van de 22 oorspronkelijk geplaatste demarcatiepalen zijn er drie verdwenen, vermoedelijk tijdens de Tweede Wereldoorlog, namelijk in Diksmuide aan de voormalige 'Minoterie', bij ’t Wieltje en in Pervijze. Bij 17 van de 19 resterende palen heeft de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog de meertalige opschriften “Hier werd de overweldiger tot staan gebracht” weggekapt, blijkbaar omdat ze de opschriften als te aanstootgevend ervoeren. Alleen de stenen van Oud-Stuivekens en Ramskapelle ontsnapten aan hun aandacht (in Ramskapelle zou een landbouwer het monumentje verborgen hebben onder een hoop stenen). De demarcatiepalen op grondgebied Nieuwpoort werden in september 1991 opnieuw voorzien van de Nederlandstalige tekst en de jaartallen 1914-1918.

Demarcatiepaal nummer 15

Demarcatiepaal nummer 15 staat opgesteld in een grasperk nabij Vierstraat nummer 57, vlakbij het kruispunt met de Kriekstraat, op ongeveer 2.500 meter ten noordoosten van Kemmel.

Demarcatiepaal nummer 15 stond oorspronkelijk ongeveer 300 meter ten noordwesten van haar huidige locatie langs de Vierstraat opgesteld, ter hoogte van een verdedigingslijn die bij de Britten gekend was als de ‘Cheapside Line’. Op 25 april 1918, toen de Slag om de Kemmelberg in volle hevigheid losbarstte, werd het front ter hoogte van de (Grote) Vierstraat verdedigd door de ‘9th Scottish Division’. In het historisch relaas van deze divisie staat beschreven hoe Duitse eenheden de frontlijn en steunlijnen konden doorbreken, evenals hun reservelijn, zijnde de ‘Vierstraat Line’. De Duitsers konden uiteindelijk staande gehouden worden aan de ‘Cheapside Line’. Later stabiliseerde het front aan de westzijde van de Kriekstraat.

Twee jaar geleden werd de demarcatiepaal verplaatst naar het Amerikaanse gedenkteken langs de Kemmelseweg, zogezegd om reden van zichtbaarheid. In de zomer van 2008 werd de gedenkzuil opnieuw langs de Vierstraat geplaatst, maar nu ter hoogte van het kruispunt met de Kriekstraat. De demarcatiepaal, van het Franse type, is een gift van naar verluidt drie mandatarissen van de provincie Antwerpen (elk 1.000 frank, dus een totaal van 3.000 frank) en van de 'Ypres League' (500 frank).

Beschrijving

Geprofileerde rozegranieten zuil met piramidale opbouw op een marmeren grondplaat, bekroond met een gesculpteerde Franse helm, met het Franse kenteken (de initialen “RF” geplaatst in een brandende bom). De helm is omlijst met een lauwerkrans. Op de zuil is een reliëf uitgehouwen met aan de linkerzijde een veldfles en aan de rechterzijde een ARS-gasmasker. Aan de vier hoeken is een handgranaat opgehangen aan een palmtak.

Op de voorzijde staat bovenaan de naam “KEMMEL”, versierd met een lauwerkrans. Onderaan “Touring Club de Belgique – Don des mandataires de la province d’Anvers – Ypres League" (moeilijk leesbaar). Op de achterzijde staat “No. 15”.

H.125 x Br.75 x D.65cm.

Uitvoering: onderaan links en rechts “Léon Telle, Granitier, Andlau, Alsace” (gesigneerd); “Paul Moreau-Vauthier, Statuaire c” (gesigneerd). (nauwelijks leesbaar).