erfgoedobject

Hoeve Vrijlegemhof

bouwkundig element
ID
205485
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/205485

Juridische gevolgen

Beschrijving

Historische hoeve zogenaamd "Vrijlegemhof" of goed "te Vrijleghem". 17de/18de-eeuwse omwalde hoeve met losse bestanddelen, de site zou reeds opklimmen tot de 10de eeuw. Gelegen tussen de Vrijlegemstraat en de Hazebeek.

Opgenomen in de niet-limitatieve lijst van merkwaardige gebouwen in het open landschap van Harelbeke, definitief vastgesteld in de gemeenteraad van 11.02.2008 (categorie 1).

Historiek

10de eeuw. De hoeve behoort tot de oudste met naam genoemde nederzettingen in het Leiegebied. Ze komt reeds voor op de lijst van schenkingen, die graaf Arnulf I (889-965) circa het midden van de 10de eeuw doet aan de Sint-Pietersabdij van Gent. De abt van de Sint-Pietsabdij zou voorafgaand aan de schenking het goed aan de graaf van Vlaanderen hebben verkocht. De bewaarde oorkonde uit 964 vermeldt de nederzetting "Fringelingehim". Volgens verschillende meldingen van de hoeve in de daarop volgende jaren blijkt dat de hoeve was gelegen in (de omgeving van) het Medelewoud en dus vermoedelijk fungeerde als vertrekpunt voor de ontginning van de streek. 13de eeuw. In 1281 wordt het goed niet meer onder de abdijbezittingen vermeld. Vermoedelijk heeft één van de heren uit de omgeving zich het goed onrechtmatig toegeëigend. Het Vrijleghem wordt een achterleen van de heerlijkheid van Hulste.

15de-16de eeuw. In 1411 is Roger Krijtsche eigenaar van het goed "Vrijleghem" en circa 1470 Roger de Coninc, als voogd van Jacob Krijtsche. In 1557 is de familie Krijtsche nog steeds eigenaar.

17de eeuw. De omwalde hoeve wordt afgebeeld op de kaart van 1683, opgemaakt door Albert de Bersaques, en bestaat uit het boerenhuis, de schuur, de stal en het poortgebouw. Buiten de omwalling - tegenover het poortgebouw - wordt nog een volume weergegeven.

18de eeuw. In 1714 omschreven als "het leen Te Vryleghem, wesende eene behuijsde ende bewalde hofstede, groot in fonchiere omtrent de 7 bunderen, gestaen ende gelegen binnen de prochie van 't selve Hulste ende vanden leenhove van 't selve Hulste gehouden". Een kaart van 1716 uit het landboek van Hulste geeft een tweeledig boerenhuis weer; naast het poortgebouw, de schuur en de stal worden er nog drie kleinere landgebouwen weergegeven.

In het begin van de 18de eeuw zorgt Frans-Robert Moerman, heer van Oudewalle, voor een geleidelijke bezitsvorming in en rond het Vryleghem: in 1735 koopt hij zeven bunder grond en in 1741 vijf bunder ter verruiming van zijn bezit. In 1742 neemt de familie Masureel het lopende pachtcontract van de heer D'Hondt over.

Op de kaart van 1748, opgemaakt door landmeter Antone van Outrive, wordt de hoeve aangeduid als "'t goet te vrijleghem"; zelfde situatie als op de kaart van 1683.

In 1757 wordt de heer Moerman vermeld als eigenaar van "ene partije groot seven bunderen ofte daer omtrent metter hofstede wesende leen geseijt te vryleghem".

Op de kaart van 1758, opgemaakt door landmeter Frans De Bal, wordt voor het eerst het landgebouw tussen het boerenhuis en de schuur weergegeven; voorts onder meer weergave van de stallingen aanpalend aan het boerenhuis en de stallingen (twee volumes) aan de zuidzijde van het erf. In 1758 is de heer Karel-Constantijn van der Straten, heer van Ten Aerden en burgemeester van Kortrijk, eigenaar van de hoeve en is Frans Masureel pachter op de hoeve. De gronden van de hoeve strekken zich in 1758 uit over Hulste, Kuurne en Lendelede.

Vermoedelijk dateert het huidige poortgebouw van 1760 zie datering op de sluitsteen bovenaan de korfboogpoort. Het boerenhuis wordt volgens de literatuur in de 18de eeuw in baksteen herbouwd op de plaats van een oudere woning met behoud van de oorspronkelijke dakconstructie. Op de Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden, opgenomen op initiatief van Graaf de Ferraris (1770-1778), worden naast het poortgebouw drie volumes weergegeven binnen de omwalling.

19de eeuw. In 1803 slaag Petrus-Joseph Masureel, zoon van Frans, erin om het goed aan te kopen. In 1812 is Louis de Crombrugghe de Heerle uit Gent eigenaar van het goed. Volgens het kadaster is de hoeve circa 1830 eigendom van landbouwer P.J. Masureel; de omwalde hoeve heeft op het primitief kadasterplan (circa 1830) dezelfde gebouwenconfiguratie als vandaag.

Op de Atlas der Buurtwegen (circa 1845) en de Popp-kaart (1856) aangeduid als "Ferme Masureel".

De schuur aan de noordzijde van het erf wordt volgens de literatuur tijdens de 19de eeuw verbouwd en vergroot (niet geregistreerd in het kadaster); de achterzijde van de schuur wordt uitgelengd naar de wal toe met behoud van de oorspronkelijke dakconstructie doch met het aanbrengen van een minder steile dakhelling. Volgens de literatuur wordt ook het boerenhuis in de 19de eeuw aan de achterzijde uitgebreid.

20ste eeuw. In 1936 is de pachthoeve eigendom van handelaar Hendrik Verstraete uit Izegem en nijveraar August Van Compenolle uit Berchem (Oost-Vlaanderen).

Beschrijving

Omwalde hoeve, omringd door een cirkelvormige gracht (grootste lengte 80 meter, grootste breedte 70 meter) voorzien van betonnen oevers. Rondom de omwalling bevindt zich een bomengordel (voormalige populieren enkele jaren geleden gerooid en vervangen door jonge eiken) en ten noorden een boomgaard, bereikbaar via een betonnen brugje. Gekasseide erfoprit. Hoeve met losse bestanddelen rondom een centraal erf met grind en betonplaten.

Poortgebouw van 1760, gebouwd over een brug over de watergracht en gelegen aan de oostzijde van het erf. Verankerde baksteenbouw onder een geknikt en afgeknot tentdak bedekt met pannen. Centrale doorrit onder witstenen korfboog met sluitsteen met ovalen medaillon waarin het jaartal "1760" is gehouwen; daarboven witstenen druiplijst. Links van de toegang houten bord met opschrift "WELKOM TER VRIJLEGEM" en kapelletje; opgehangen en beglaasde kast met Onze-Lieve-Vrouwbeeld. Aan weerszijden lagere aanpalende bakstenen volumes met muurvlechtingen onder lessenaarsdaken; zoldering van schuin geplaatste balken en bakstenen boogjes.

Het vrij grondig gerenoveerde boerenhuis uit de 17de of de 18de eeuw aan de westzijde van het erf is gebouwd op de plaats van een ouder woonhuis. Verankerde baksteenbouw van zeven traveeën onder zadeldaken bedekt met leien (erfzijde) of rode/ blauwgrijze pannen (achterzijde); grote en kleine vernieuwde dakvensters aan erfzijde. Vermoedelijk in de jaren 1930 is het woonhuis uitgebreid aan de achterzijde (met kelder). Hoger volume met twee opkamertraveeën rechts. Verhoogde zij- en tussengevels met muurvlechtingen. Licht getoogde (erfgevel) en rechthoekige (opkamertraveeën, achtergevel) muuropeningen, in de achtergevel onder betonnen lateien. Vernieuwd houtwerk.

18de-eeuwse stallingen tegen linkerzijgevel van het boerenhuis. Verankerde baksteenbouw onder een overkragend, pannen zadeldak. Rechthoekige muuropeningen; dakkapel met laadluik.

Vermoedelijk 19de-eeuws bakhuis tegen de rechterzijgevel van het boerenhuis. Baksteenbouw onder lessenaarsdak met hoge schoorsteen; erfgevel met rechthoekige deur en bovenliggend uilengat.

Grootschalige schuur aan de noordzijde van het erf. Verankerde baksteenbouw onder een overkragend, pannen zadeldak. Muurvlechtingen tonen aan dat het dak oorspronkelijk hoger en steiler moet zijn geweest zie vergroting van de schuur in de 19de eeuw. Rechthoekige muuropeningen, onder meer dubbele schuifpoort tussen bakstenen steunberen, verscheidene schuifpoorten/ -deuren en staldeuren en laadluiken onder strek of betonnen latei.

17de- of 18de-eeuwse stallingen aan de zuidzijde van het erf. Verankerde baksteenbouw onder een overkragend, pannen zadeldak, voorzien van drie dakkapellen met laadluik. Schuifpoort en licht getoogde staldeur, voorts rechthoekige muuropeningen onder betonnen lateien. Zoldering van staalprofielen en bakstenen boogjes (hooi- en strozolders).

Kleinschalig landgebouw, gelegen tussen het boerenhuis en de schuur. Verankerde baksteenbouw onder pannen zadeldak, aanpalend volume met rechthoekige poort onder pannen lessenaarsdak aan erfzijde.

  • Kadasterarchief West-Vlaanderen te Brugge, 212: Kadastrale Legger, Hulste, artikel 995.
  • Rijksarchief Kortrijk, Gemeentearchief Hulste, nummer 81: Caerte figurative van het vijfde deel der prochie van Hulste van oosten het dreveken lopende van het Schuerken naar Hulste Meulen toe suyd west de prochie van Bavichove Ceurne en Lendelede en noort de straete loopende van Hulste straete naer de prochie van Lendelede..., in Lantbouck ende afmetinghe der prochie van Hulste, Pieter Stueperaert, 1716.
  • Rijksarchief Kortrijk, Oud Stadsarchief Kortrijk, nr. 4697: In de prochie van Hulste toebehoorende Joh. Justus Waye heere van Rosendale Brande etc. ..., Albert de Bersaques, 1683.
  • CAUWE R., Het geslacht Loncke in Hulste, Harelbeke, 1992, p. 38, 45.
  • DE FLOU K., Woordenboek der toponymie van westelijk Vlaanderen, Vlaamsch Artesië, het land van den Hoek, de graafschappen Guines en Boulogne, en een gedeelte van het graafschap Ponthieu, Deel XV, Brugge, 1934, kolom 865.
  • DESPRIET P., Twintig Zuid-Westvlaamse hoeven. Een inleiding tot de studie, de kennis en de herwaardering van onze aloude boerderijen, Deel 1, Kortrijk, 1978, p. 86-93.
  • Familiegeschiedenis Masureel, Wortegem-Petegem, 2001, p. 37, 41, 44-45, 66, 268-270.

Bron: VANWALLEGHEM A. & CREYF S. 2009: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Harelbeke, Deel I: Stad Harelbeke, Deel II: Deelgemeenten Bavikhove en Hulste, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL42, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Vanwalleghem, Aagje; Creyf, Silvie
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Hoeve Vrijlegemhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/205485 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.