erfgoedobject

Bewakerswoningen Merksplas Kolonie

bouwkundig element
ID
206089
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/206089

Juridische gevolgen

Beschrijving

Typologisch zijn grosso modo vier groepen te onderscheiden.

Type 1, gebouwd in de periode 1885-1916, is opgevat als een losstaande eenheidsbebouwing van twee gekoppelde woningen in spiegelbeeld van elk twee traveeën en één tot twee bouwlagen onder gemeenschappelijk zadeldak (nok parallel aan de straat, mechanische pannen) met centrale schoorsteen; de inkom is opgenomen in de zijgevel van de zijdelings inspringende aanbouw van één bouwlaag onder parallel zadeldak; bijgebouw achteraan onder zadeldak (nok loodrecht op de straat). Beperkte aanpassingen/wijzigingen: gedichte muuropeningen, centrale uitsparing voor afvoergoot weggewerkt, gewijzigde of verplaatste inkom, bijgebouw met later ingebrachte garage en/of door middel van een recente tussenbouw onder plat dak verbonden met de woning, en zo meer. Tot dit type behoren de woningen Kapelstraat 1-8, Steenweg op Rijkevorsel 5-27, 35-45, 10-16, 22-28, Kweekstraat 1-13, 15, Beukendreef 2-4, Dammekensstraat 1-6, Nijverheidsstraat 1-4.

Varianten binnen dit type: een eerste variante zijn woningen van twee bouwlagen (Steenweg op Rijkevorsel 22-28, Dammekensstraat, Nijverheidsstraat), op de Dammekensstraat resten nog de gaafste exemplaren met een bewaarde bedaking van Vlaamse pannen en houten windborden. Binnen dit type komen nog lichte afwijkingen voor die verband houden met de uitwerking van de inkompartij -een aan de voorgevel palende travee onder lessenaarsdak- en het uitzonderlijk invoegen van waterlijsten van gesinterde steen (Kapelstraat 7-8), het achterwege laten van gesinterde steen, het inbrengen van de voordeur in de voorgevel van de aanbouw en van bredere vensteropeningen (Steenweg op Rijkevorsel 13-15-17-19). Tot de tweede variante horen de woningen waarvan de middelste travee vermoedelijk later werden opgetrokken tot gekoppelde dakvensters (Kapelstraat, Kweekstraat, Beukendreef, Steenweg op Rijkevorsel 10-16).

Type 2, gebouwd circa 1931 (Zoete Inval 1-8) bestaat uit een apart gelegen huizenrij van acht woningen voor beginnende bewakers ten noordoosten van de gevangenis. Enkelhuizen in spiegelbeeld van twee traveeën en twee bouwlagen onder gemeenschappelijk schilddak (nok parallel aan de straat, mechanische pannen); omlopende baksteenfries; bepaalde achtergevels met segmentbogige spaarvelden op de bovenverdieping. Ommuurde achtertuintjes met gekoppelde bijgebouwen.

Type 3, gebouwd circa 1931 (Steenweg op Rijkevorsel 55-65) bestaat uit twee groepen van telkens drie enkelhuizen van twee traveeën en één tot twee bouwlagen onder een complexe bedaking van een schilddak met ongelijke schilden en dakkapellen en een zadeldak (nok parallel aan en loodrecht op straat, mechanische pannen); linker- en rechterwoning in spiegelbeeld met inspringende inkomtravee waartussen een rislietvormende woning met topgevel onder zadeldak. Sobere bakstenen lijstgevels met getrapte baksteenfries onder kroonlijst; topgevel met vlechtingen. Rechthoekige vensters met betonnen latei onder blind korfboogveld; korfboogdeuren. Recente uitbreidingen en aanpassingen zoals een tussenbouw met doorgang naar de achtertuinen die de twee woningblokken verbindt.

Type 4, gebouwd circa 1936 (Gentse Wijk 1-10) een aparte wijk voor de Gentse bewakers die circa 1935, na de sluiting van de Centrale Gevangenis te Gent, overgeplaatst werden naar Merksplas. Gekoppelde woningen in spiegelbeeld onder afgewolfde bedaking met ongelijke schilden (nok loodrecht op de straat, mechanische pannen); benedenverdieping met dubbelhuisopstand van drie traveeën en twee dakverdiepingen van respectievelijk twee en één travee Sobere baksteenbouw op gecementeerde plint. Rechthoekige muuropeningen, soms met bewaard houtwerk, faiencedorpels; opkamer- en keldervenster in de zijgevels.

Overige. Twee bewakerswoningen aan weerszijden van de kopgevel van de celgevangenis, gebouwd circa 1891 (Rode Dreef 1-2) destijds ook post-, en telegraafkantoor. Diephuisjes met oorspronkelijk een voorgevel met dubbelhuisopstand van drie traveeën op de begane grond; heden enkelhuisjes van twee traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak (mechanische pannen) met zijdelingse aanbouw van twee of vier traveeën en twee bouwlagen onder plat dak.


Bron: DE SADELEER S. & PLOMTEUX G. 2002: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Hoogstraten, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16n4, Brussel - Turnhout.
Auteurs: De Sadeleer, Sibylle
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

De woningen aan Zoete Inval maakten deel uit van de oorspronkelijke bouwfase van de kolonie circa 1900 en werden in 1931 verbouwd tot woningrij. De woningen vertonen immers verschillende bouwsporen: oorspronkelijk waren er veel grotere gevelopeningen, afwijkend van de typerende woningarchitectuur op de kolonie. Op basis van historisch kaartmateriaal (lithografie van Merksplas kolonie anno 1900 en de topokaart van 1928) blijkt duidelijk dat er al een volume stond op deze locatie vóór 1931. Bij de verbouwing in 1931 zijn de meeste gevelopeningen aangepast (verkleind of omgevormd tot deur), is de binneninrichting volledig gewijzigd, zijn de tuinmuren en bijgebouwen in de tuin gebouwd en zijn de schoorstenen toegevoegd. Enkel de voorste, hoge schoorsteen met verankering wijkt af en dateert mogelijk nog wel uit de industriële fase. De twee laatste woningen in de rij (nummers 7-8), gebouwd met een andere baksteen, vertonen geen bouwsporen en zijn vermoedelijk effectief in 1931 opgetrokken.

Auteurs: Thiers, Leni
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

In 2000 werd een deel van de bewakerswoningen herbestemd tot sociale woningen door sociale huisvestingsmaatschappij Bouwmaatschappij Noorderkempen.

Auteurs: Verhelst, Julie
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties

  • Is deel van
    Merksplas Kolonie


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Bewakerswoningen Merksplas Kolonie [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/206089 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.