De zeven resterende groepen afdaken langs de Scheldekaaien, van Ledeganckkaai tot Rijnkaai, gaan terug tot het grootschalige infrastructuurproject dat tussen 1877 en 1885 door de rechttrekking van de Schelde een nieuwe havenstrook ontwikkelde.

Historiek

Voor de ontwikkeling van de nieuwe havenzone langs de rechteroever van de Schelde moesten honderden huizen gesloopt worden. Vanaf de Kattendijksluis tot aan de huidige Ledeganckkaai werd een ononderbroken, licht gebogen kaaimuur opgetrokken. Er werd een gekasseide strook van 80 meter breed aangelegd voor kades, die werden uitgerust met havenkranen, kraan- en treinsporen en metalen, open opslagplaatsen. In 1877 werden de werken aangevat; op 26 juli 1885 werden de nieuwe Scheldekaaien officieel ingehuldigd. In 1897-1903 werden de havenstrook met 2 kilometer verlengd naar het zuiden toe. Langs de d'Herbouvillekaai werd onder meer Petroleum Zuid uitgebouwd en bevonden zich de gebouwen van het Zuidstation. Over de gehele lengte van deze Scheldekaaien werd de grens tussen de gekasseide havenzone en de openbare weg gemarkeerd door een lange rij smeedijzeren hekken.

Het meest opvallende en gekende bouwkundig erfgoed van de Scheldekaaien zijn de metalen afdaken met Polonceauspanten en versierde frontons. In 1903, na de verlenging van de kaaien tot aan het huidige Petroleum-Zuid, kregen alle afdaken een nummer van 1 tot 29, waarbij men in het zuiden begon te tellen.

De afdaken nummers 9 tot 29 bestonden allemaal uit tegen elkaar aanleunende metalen zadeldaken rustend op ijzeren Polonceauspanten op 3,485 meter van elkaar. De afdaken steunen op geklonken holle pijlers, tevens dienstdoend als afvoer voor het regenwater en onderaan beschermd door bolvormige gietijzeren stootblokken. De afdaken zijn rechtstreeks op de kasseien ondergrond van de kaaien geplaatst. De afdaken ten noorden van de Zuidersluis, de nummers 13 tot 29, werden het eerste gebouwd, in de periode 1882-1900. Ze werden volgens een typeplan van haveningenieur G. Royers gebouwd, en door verschillende aannemers uitgevoerd. Deze afdaken zijn 30 tot 50 meter diep, en bestaan uit verschillende zadeldaken van telkens 12 meter breed. De afstand tussen de verschillende reeksen afdaken was telkens precies een veelvoud van twaalf meter, zodat ze later met bijkomende beuken konden worden verbonden. Bij de later opgerichte afdaken nummers 9 tot 12, ten zuiden van de Zuidersluis, is de lengte van één beuk 10 meter in plaats van 12 meter.

Bij dit type afdaken kreeg de functionele constructie aan straatzijde een fraaie ornamentiek, duidelijk weergegeven op alle typeplans en beschreven in de lastenboeken. Dit is het geval bij de nu nog bewaarde afdaken nummers 18B-19A, 20-21 en 22-23. De open afdaken werden bekroond met een fronton met ingesneden gestileerde plantenmotieven, afgewerkt met Mercurius-attributen, stuurwiel en anker. Waar de verschillende afdaken met elkaar zijn verbonden, is een wapenschild van de stad Antwerpen aangebracht. Bij de afdaken 15A is de ajourering achterwege gelaten; de Mercuriusattributen en wapenschilden zijn wel aangebracht. Bij de afdaken 13A-13B is het fronton onversierd. De oorspronkelijke afdaken nummers 26 tot 29 aan de Rijnkaai hadden ook de fraaie geajoureerde versiering, confer dossier in stadsarchief van 1884.

De huidige reeksen afdaken zijn tot stand gekomen door de verbinding van verschillende kleinere reeksen; dit kan onder meer afgeleid worden uit hun gekoppelde nummering en uit de dossiers bewaard in het stadsarchief. Afdak 26 werd in 1900 aanbesteed aan het Brusselse constructiebedrijf Victor Bertaux et Cie. In 1905-1906 werden de naast elkaar gelegen afdaken 26 en 27 met elkaar verbonden door de tussenvoeging van identieke traveeën; aannemer Antoine Barbier uit Antwerpen voerde de werken uit. In 1909 werd het afdak aan Scheldezijde één travee verbreed, volgens dezelfde typeplans uitgevoerd door V. Bertaux.

De afdaken 26-27 en 28-29 aan de Rijnkaai werden na de Tweede Wereldoorlog vervangen door moderne, afgesloten constructies in beton en metselwerk. Hangars 26-27 werden begin 21ste eeuw gerenoveerd door Chris Poulissen & Partners.

Aan de stroomopwaartse verlenging van de kaaien in 1897-1903, ter hoogte van de d’Herbouvillekaai en de Ledeganckkaai, werd een heel ander type afdaken gebouwd. De afdaken werden genummerd van 1 tot 8, maar bestonden eigenlijk uit een doorlopende constructie van 60 meter op 1280 meter (7,7 hectare) onder platte bedaking. Op dit dak werden kraansporen gemonteerd, waarop één kant van een hydraulische halfpoortkraan steunde. Van dit afdak zijn anno 2010 slechts enkele fragmenten bewaard.

Beschrijving

Na de Tweede Wereldoorlog voldeden de eind 19de-eeuwse afdaken niet meer aan de noden van de goederentrafiek. Veel afdaken werden afgebroken; aan de Rijnkaai koos men ervoor om op de plaats van de oude afdaken nieuwe loodsen te bouwen: moderne constructies van beton en metselwerk. De nieuwe hangars 26 en 27 kregen een tweede bouwlaag op pijlers van 6,7 meter hoogte, wat uniek is op de Antwerpse voorkaaien. Circa 1913 werden al voorstudies gemaakt om de bestaande afdaken met een bouwlaag te verhogen, maar deze werden niet uitgevoerd. Ook de verlenging met een aantal traveeën van afdaken 26 en 29, aangevraagd door de Red Star Line, werd niet uitgevoerd.

Begin 21ste eeuw werden deze hangars gerenoveerd en herbestemd tot burelen voor mediagebonden activiteiten, naar ontwerp van architect Chris Poulissen & Partners. De oorspronkelijke structuur van de loodsen, met drie gesloten zijden en één open naar de Schelde, werd bewaard. Er werden bouwfysische aanpassingen doorgevoerd: thermische isolatie, grote raampartijen op de verdieping aan Scheldezijde en ruwhouten gevelbekleding.