Voormalig neerhof horend bij het kasteel van Dilbeek dat in de 19de eeuw sterke aanpassingen onderging en in 1889 een nieuwe eclectische aankleding kreeg mogelijk naar ontwerp van architect Jean-Pierre Cluysenaar (1811-1880) in opdracht van baron Théodore de Viron. De gesloten hoeve is gelegen ten zuidwesten van het kasteel de Viron en ten westen van de Sint-Alenatoren. Ze werd beschermd als monument in 1990 samen met het kasteel de Viron en het ernaast gelegen koetshuis.

Vierkantshoeve met vier vleugels rond een deels gekasseid en deels met gras begroeid erf met enkele bomen. De noordelijke vleugel herbergde het voormalige woonhuis (ten oosten) en stallen (ten westen), parallel hiermee ten zuiden ligt de langsschuur, de oostvleugel bestaat uit een centrale toegangstoren met links van de toren een wagenhuis en rechts stallen (later in gebruik als woning?), de westelijke vleugel ten slotte deed dienst als maalderij en magazijn ten tijde van de "laiterie". Het erf is toegankelijk via de centrale poort in de oostgevel, tussen de zuidelijke en westelijke vleugel of via een voetgangerstoegang tussen het woonhuis ten noorden en de oostvleugel. Ten zuidwesten van de hoeve, achter de langsschuur is nog een waterput aanwezig.

Historiek

Op de locatie van de huidige gesloten hoeve was al bebouwing aanwezig op oude kaarten, waarschijnlijk was het een neerhof van de voormalige waterburcht. Op de Ferrariskaart (circa 1770-1778), zijn losstaande volumes afgebeeld. Een halve eeuw later op het primitief kadaster (1830) was er al een gesloten hoeve aanwezig.

Een reconstructie van de oude kasteelhoeve of "pachthof" in eigendom van de Viron werd in 1869 opgetekend op het kadaster. Toch lijkt het hier volgens de mutatieschets enkel om de noordelijke en westelijke vleugel te gaan. De zuidelijke en oostelijke vleugel behouden op dat ogenblik hun grondplan. Mogelijk kreeg de voormalige schuur uit vakwerk ten zuiden toen zijn bakstenen omhulsel.

In 1889 zal de hoeve opnieuw "aangekleed" worden mogelijk naar ontwerp van architect Cluysenaar. Op de poorttoren staat hiernaar verwijzend het jaartal "1889" vermeld. Of deze aankleding gebeurde naar ontwerp van Cluysenaar is niet geheel zeker, daar Cluysenaar overleed in 1880, nog voor de uitvoering van de werken. Wel lijken de verschillende ontwerpen van hem (zoals het ernaast gelegen koetshuis en bijvoorbeeld het station van Aalst) stilistisch sterk op dit ontwerp en wordt hij in de literatuur meestal vernoemd als ontwerper van het geheel.

Sommige literatuurbronnen vermelden dat het hier gaat om een nieuwe opbouw, maar op het kadaster werd deze "aankleding" in 1890 geregistreerd als "agrandissement et amélioration notable". De zuidelijke en oostelijke vleugels werden toen ook vergroot, zo werd de schuur verhoogd en vergroot aan de erfzijde. Vooral de oostvleugel kreeg zijn kenmerkend uitzicht tijdens deze aanpassingswerken. Deze gevel was immers zichtbaar vanuit het kasteel en het park. In de schuur bleven de oude balken van het gebinte behouden en ook de spanten werden behouden en vergroot. In 1923-1924 werd er op het kadaster nog een kleine wijziging opgetekend.

In de hoeve was een brouwerij gevestigd en begin 20ste eeuw deed de kasteelhoeve dienst als brasserie met gastenkamers. Op briefpapier (bij een aanvraag uit 1925) staat vermeld "Laiterie Saint-Alène Dilbeek. Café – Restaurant. Déjeuners – Diners – Goûters. Chambres & Pensions". Voor meer informatie over de inrichting van de hoeve als brouwerij en melkerij zou men archief van "commodo et incommodo" moeten raadplegen.

Uit een bouwaanvraag van 1948 blijkt dat de schuur gedeeltelijk (eerste twee traveeën) verbouwd werd tot woning. Hierdoor werd de schuur zowel inwendig als aan de gevels sterk aangepast. Zo kwamen er twee extra muuropeningen in de voorgevel en werd de gevel langs de Kasteelstraat verhoogd en ook voorzien van extra muuropeningen. Nog later werd de hoeve in twee verdeeld, het noordelijke deel werd in de jaren 1960-1970 ingericht als rusthuis. In het gemeentearchief bestaat er een bouwaanvraag uit 1969 voor het maken van kamers in de noordelijke vleugel en de eerst twee traveeën aansluitend bij de maalderij (naar ontwerp van architect André Aga (Dilbeek)). De gevels werden bij deze wijzigingen sterk aangepast. Ook kwam er toen een extra derde poort in de oostgevel langs de de Heetveldelaan tussen de twee bestaande poorten (bouwaanvraag uit 1969). Deze ingreep werd bij de recente restauratie opnieuw ongedaan gemaakt.

In 1990 werd de gemeente eigenaar van het linker of zuidelijke gedeelte van de hoeve (de schuur, de maalderij en het wagenhuis). In 1995 werd een eerste voorontwerp voor restauratie en herbestemming tot administratief centrum van de gemeente Dilbeek ingediend door Architectenateljee Ark (L. De Smedt). De restauratie startte in 2003, met de restauratie van de schuur aan de Kasteelstraat, het wagenhuis aan de de Heetveldelaan, de maalderij en het poortgebouw. Bij deze harde restauratie werden de oorspronkelijke eenheid en symmetrie van de gevels langs de de Heetveldelaan hersteld. Het interieur werd aangepast aan de nieuwe functie als administratief centrum. De restauratie van het voormalige woonhuis en de stallen, in gebruik als rusthuis en vandaag ook gemeente-eigendom werd op heden (2013) nog niet uitgevoerd.

Beschrijving

Stilistisch sluit de hoeve gedeeltelijk aan bij het ernaast gelegen koetshuis, naar ontwerp van Cluysenaar. Beide gebouwen hebben gemeenschappelijke kenmerken met het stationsgebouw van Aalst (1856) in neo-Tudorstijl, eveneens naar ontwerp van Cluysenaar. Verschillende elementen verwijzen naar de middeleeuwse architectuur zoals de centrale toren met kantelen en spietorentjes de gevels zijn ook alle afgewerkt met een uitstekende blinde rondboogfries. In de hoeve worden deze stilistische elementen vooral toegepast in de symmetrisch opgebouwde oostgevel die gericht is naar het park en het kasteel. Bij de restauratie werd deze gevel terug in ere hersteld en ontdaan van later aangebrachte en gewijzigde muuropeningen (uitgezonderd deze in de puntgevel van de schuur). Opvallend in de gevel zijn de gekoppelde lancetvensters met deelzuiltjes in een rondboogveld, verwijzend naar de romaanse stijl met dobbelsteenkapitelen (een byzantijnse invloed). De andere gevels zijn soberder uitgewerkt en zijn door de verschillende verbouwingen soms sterk aangepast door de toevoeging van nieuwe muuropeningen.

De hoeve is opgebouwd uit baksteen onder pannen zadeldaken met gebruik van blauwe hardsteen voor onder andere de consooltjes van de rondboogfries, voor de lekdrempels, de afdekstenen en de tussenzuiltjes. De centrale poorttoren in de gevel langs de de Heetveldelaan wordt verder gekenmerkt door de jaarsteen "1889" en het wapenschild van de Virons met de leuze: "Palma Manet Virum". De toren van twee bouwlagen heeft een rondboogvormige poortdoorgang met een rechthoekige poort met rond de poort de geschilderde letters: "Laiterie Ste Alene". Op de verdieping zijn er drie lange smalle schietgaten aanwezig en centraal een rondboogvormige muuropening met trapgeveltje. De zoldering van de doorgang bestaat uit bakstenen troggewelven tussen ijzeren I-lateien. Links van de toren bevindt zich het voormalige wagenhuis, de drie steekboogvormige muuropeningen aan de erfzijde zijn hiervan een restant. Rechts van de toren liggen de voormalige stallen (later woning). De steekboogvormige muuropeningen aan de erfzijde werden hersteld bij de restauratie. Op de halve verdiepingen van de vleugels links en rechts van de toren bevindt zich een laadvenster onder puntdak.

Onderkelderde langsschuur van vijf traveeën onder een pannen zadeldak. De schuur was in oorsprong een schuur uit vakwerkbouw met lemen invullingen. Later werden hieromheen bakstenen muren geplaatst. In de gevel langs de Kasteelstraat ziet men hiervan nog sporen in de vorm van stijlen en ankerbalkkoppen. Tijdens de verbouwing tot woonhuis (bouwaanvraag 1948) zal de poort aan de zijde van de de Heetveldelaan verlaagd worden (bij restauratie hersteld) en kreeg de gevel extra muuropeningen. Ook het interieur van de schuur werd bij de verbouwing grondig aangepast met een verhoging van het oorspronkelijke vloerniveau voor het creëren van een ruimere kelder en werden er nieuwe scheidingswanden opgetrokken. De zuidgevel aan de Kasteelstraat werd diverse malen aangepast en is heden opengewerkt met verschillende muuropeningen. Deze gevel was gecementeerd en beschilderd en werd bij de restauratie witgekalkt. Ten tijde dat de hoeve dienst deed als "laiterie" en "brasserie" werd de gevel voorzien van het geschilderde opschrift "Laiterie Ste-Alène Café-Restaurant". Ook de noordelijke binnenplaatsgevel van de schuur werd aangepast.

De twee traveeën ten westen achter de schuur werden later aangebouwd en omvatte een ronde fabrieksschoorsteen. Deze bijbouw werd bij de restauratie afgebroken en heropgebouwd. De schoorsteen werd terug opgebouwd en verhoogd tot zijn oorspronkelijke hoogte.

Het voormalige woonhuis en de stal van twee bouwlagen ten noorden onderging verschillende verbouwingen waardoor er muuropeningen werden aangepast. Het onderkelderde woonhuis was aan de oostzijde van de vleugel gelegen. De gevel is zeer eenvoudig met steekboogvormige muuropeningen. Een centrale travee tussen het woonhuis en de voormalige stal is opgebouwd als een risaliet met trapgevel en de muuropeningen zitten vervat in een segmentboogvormig veld.

De westelijke vleugel deed ten tijde van de "laiterie" dienst als magazijn en bevatte in oorsprong mogelijk ook de stallen en een maalderij. De vleugel bestaat uit twee bouwlagen met aan de zijde van de binnenkoer verschillende steekboogvormige muuropeningen. In de westelijke gevel zijn de eveneens steekboogvormige muuropeningen voorzien van diefijzers. Op de verdieping bevond zich een maalinstallatie.

Door de verschillende herbestemmingen en aansluitende verbouwingen bleef het interieur in de hoeve niet bewaard.