Het Kasteel Jourdain, vanouds gekend als "Hof te Crainhem", ligt aan de basis van het ontstaan van Kraainem. Van bij het ontstaan bestond Hoog-Kraainem (de bewoningskern rond de kerk) namelijk uit een burchtkern met kerk, en een hofkern (hoeve) waar het huidige kasteel Jourdain zich bevindt. De kasteelgebouwen liggen in een gedeeltelijk ommuurd omringend park (beschermd als landschap in 1976). De eigenlijke toegang, geflankeerd door twee bakstenen hekpijlers met hardstenen banden en dekplaat, ligt aan de Kasteelweg.

Historiek

De hoeve bestaat op de Ferrariskaart (1771-1777) uit een U-vormig geheel met rechts een losstaand volume. Ze wordt omringd door enkele omhaagde percelen, met vermoedelijk moestuintjes. Op de Vandermaelenkaart (1846-1854) is de hoeve omgevormd tot een aanzienlijk gesloten geheel rondom een onregelmatig gevormd erf, met ingang in de zuidoostelijke hoek, en een grote schuur ten oosten (gesloopt in het laatste kwart van de 20ste eeuw). In de 19de eeuw vonden er verschillende wijzigingen en verbouwingen plaats, met als voornaamste aanpassing de omvorming tot kasteel in 1883. De (pacht)hoeve werd toen verkocht aan de Brusselse dokter Delphin Gaillard-Vandecasteele, die het zijn huidige eclectische uitzicht gaf, en het binnenplein in tweeën deelde met een smalle vleugel (gesloopt in de jaren 1930). In 1899 kwam de hoeve in handen van Victor Jourdain, medeoprichter van ‘La Libre Belgique’ (1915), aan wie het kasteel zijn huidige naam ontleent. Het kasteel werd omstreeks 1980 aangekocht door de gemeente, waarop het gebouw gerestaureerd werd en een nieuwe bestemming als feestzaal kreeg. In 2003 vond er nog een restauratie plaats onder leiding van Architectenbureau De Greef, met bouw van het gebouwtje op het binnenplein (gehandicaptenlift) en inrichting van de lokalen onder het dak.

Sterk verbouwde en gerestaureerde voormalige hoeve met toevoeging van een neotraditioneel gedeelte met kasteelallures ten zuidwesten (torens, dakvensters met trapgevel), het geheel in U-vorm met de open zijde naar het oosten. De noordoostelijke en een gedeelte van de noordwestelijke vleugel zijn restanten van de oude hoeve en hebben nog elementen die minstens tot de 18de eeuw teruggaan. De zuidwestelijke vleugel en het grootste deel van de noordwestelijke vleugel vertonen een eclectisch, voornamelijk neotraditioneel uitzicht. Dit gedeelte van de hoeve werd in 1883 omgevormd tot kasteel, maar heeft waarschijnlijk nog een oudere kern. De onregelmatige travee-indeling en verscheidene bouwsporen en –naden, vooral in het voormalige hoeve, wijzen op de lange en ingewikkelde bouwevolutie van het geheel.

Beschrijving

Voormalige hoeve, heden de noordoost- en deels noordwestvleugel

Verankerde bakstenen gebouwen op L-vormige plattegrond, ten zuidwesten aansluitend op het kasteel, met verwerking van zandsteen voor de plint en een aantal venster- en deuromlijstingen, hier en daar zijn gedeeltes van de muren ook uit zandsteen opgetrokken. Onregelmatige travee-indelingen en één tot anderhalve bouwlaag onder zadeldaken met zwarte Vlaamse pannen, behalve voor de noordoostelijke vleugel, waar deze dakbedekking in het begin van de 21ste eeuw vervangen is door zwarte mechanische pannen.

Lijstgevels met sterk gewijzigde ordonnantie en muuropeningen. Een opvallend element in de noordelijke hoek van het binnenplein is een zandstenen rondboogvormige deuromlijsting met trapeziumvormige sluitsteen en met imposten, bekroond door een omlopende geprofileerde waterlijst. Links hiervan een restant van een rechthoekige zandstenen deuromlijsting met kwarthol profiel en rechts een rechthoekige deur met zandstenen rechthoekig geprofileerde omlijsting met lateiconsoles, onder een zware houten latei en bovenlicht. In de buitengevel van de noordoostelijke vleugel is een zelfde type rondboogvormige deuromlijsting te zien. Voorts rechthoekige vensters, het schrijnwerk is overal vernieuwd.

Ten oosten en in het verlengde van de noordoostelijke vleugel staat nog een restant van de erfmuur van de schuur, met een gedeelte van de geprofileerde poort- of deuromlijsting.

Kasteel, heden de huidige zuidwest- en deels noordwestvleugel

Eclectische gebouw met kasteelallure met voornamelijk neotraditioneel uitzicht. L-vormige plattegrond, ten noorden aansluitend op de voormalige hoeve. Baksteenbouw met gebruik van natuursteen voor negblokken, speklagen, lekdrempels en lateien. Onregelmatige travee-indeling, twee bouwlagen onder zadeldaken met zwarte Vlaamse pannen. Gekarakteriseerd door twee torenvormige uitbouwen op de zuidwestelijke hoek onder overkragend leien puntmansardedak op houten modillons. Dakvensters onder leien zadeldak en met trapgeveltje. Rechthoekige vensters, hier en daar kloosterkozijnen en pseudokruisvensters waarbij enkel het moneel voorzien is. Grotendeels recent schrijnwerk, het hoekgedeelte heeft nog glas-in-loodvensters op de eerste verdieping.

De poortdoorgang en vermoedelijk ook de aanpalende oranjerie in de zuidwestelijke vleugel werden eveneens ingebracht bij de omvorming tot kasteel rond 1883. In dit gedeelte van het gebouw werd aan de erfzijde een tweede verdieping onder plat dak ingebracht, waarschijnlijk tijdens de omvorming tot feestzaal (eind 20ste eeuw). Hieronder situeren zich de poortdoorgang en de oranjerie. De doorgang wordt afgesloten door een zware rechthoekige houten poort met vlak uitgewerkt neogotisch smeedwerk. De oranjerie met afgeronde hoek heeft zorgvuldig uitgewerkt ijzeren schrijnwerk waarin de – deels vervangen – beglazing gevat is.

Een sedert midden 19de eeuw heringerichte en aangepaste voormalige gesloten hoeve, met behouden kern uit de eerste helft van de 18de eeuw. Gebouwen van bak- en breuksteen met licht roos geschilderde gevels uitziend op de binnenplaats. Ten westen, woonhuis dat circa 1950 werd verbouwd en vergroot in een romantische stijl niet zonder charme. Aan de erfzijde blijft er nog een oorspronkelijke, vlak omlijste rondboogdeur over, en in de achtergevel nog de breukstenen plint. Deze loopt door in het éénlaagse, niet verbouwde boerenhuis met zadeldak (pannen), dat bovendien nog een getralied kloosterkozijn en een rechthoekig venster van zandsteen in de achtergevel bewaart. Aan de erfzijde, in het haaks gedeelte van breuksteen, een rondboogdeur in een zandstenen omlijsting met uitstekende imposten, druipsleutel en waterlijst. Ernaast, een arduinen armpomp. In de noordoostgevel, een gelijksoortige rondboogdeur en beluikte rechthoekige vensters met oude posten met negblokken (eerste helft 18de eeuw).

Ten oosten, schuin ingeplant dienstgebouw onder schilddak (pannen) met oude kern; resten van vakwerk met bakstenen en breukstenen vullingen. Overige aanhorigheden, onder meer de schuur met breukstenen muurpand, grotendeels verbouwd.