De Hovaeremolen of Ooievaartmolen is een stenen grondzeiler op molenberg. De graan- en oliemolen, in zijn huidige vorm daterend van rond 1921, vormt een beeldbepalend element in een bewaarde landelijke omgeving ter hoogte van de kronkelende Hovaerestraat en de Wulfaertdijk. Ten zuidwesten van de molen zijn de molenaarswoning van anderhalve bouwlaag onder pannen zadeldak en het achtergelegen nutsgebouw in kern bewaard, doch met verbouwd karakter.

Historiek

De oorspronkelijke molen zou uit de 17de eeuw dateren. Een eerste vermelding van een houten staakmolen op een molenberg of -wal op deze plek komt voor in de ommeloperkaart van 1705-1711: "(…) den muelenwal en d'erve daer den ovaremuelen staet (…) den wulfsfaertsdyck aen den noordsijde". Ook de schrijfwijze "hovaeremeulen" komt voor in de ommeloper en verwijst vermoedelijk naar de familienaam (H)ovaere. Op de Ferrariskaart (1771-1778) is de houten molen aangeduid als "den Oijevaere Molen". Op het primitief kadasterplan (circa 1835) wordt de molensite aangeduid met "hovaers molen". In een verkoopsadvertentie van 1845 luidt het "Ovaertmeulen". Op de Atlas der Buurtwegen (circa 1846) wordt de molen opnieuw "Ooievaertmolen" genoemd.

In 1875 werd de graanmolen omgebouwd tot graan- en oliemolen. Hierbij werden de teerlingen vervangen door een gemetseld torenkot dat dienst deed als olieslagerij. Volgens de verkoopakte van 1876 had de molen een nieuwe staak. Een doorboorde staak was nodig om de olieslagerij aan te drijven. In de molenberg kwam er een gang naar de molenaarswoning. Het kadaster noteert in 1875-1877 een volledige reconstructie van de "Windgraenmolen" door eigenaar Karel Reynaert-Roets, koopman uit Torhout. Van 1876 tot 1968 was de molen eigendom van de familie Denecker. Vanaf 1902 of 1903 had de molen een ijzeren askop.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog richtte de Duitse bezetter de molen in als waarnemingspost. De molenaar moest ook op Duits bevel malen. In de doorgang in de molenberg werd een legerkeuken ingericht. Op 22 maart 1918 werd de molen geraakt door geallieerd geschut van achter de IJzer, dat bedoeld was voor het enkele kilometer oostelijker gelegen Duitse kanon Lange Max. Hierbij werden het wiekenkruis en de molenkast vernield. Na de oorlog werd de molen heropgebouwd als stenen bergmolen. Hierbij werd het voldoende stevig gefundeerde torenkot van 1875 hergebruikt als onderbouw. De nieuwe opbouw is afleesbaar vanaf het gecementeerde gedeelte van de molenromp (aanpassing na waterinsijpeling). Met fondsen voor oorlogsschade werden hiervoor de wieken en het binnenwerk van de stenen stellingmolen van Victor Denijs in Lichtervelde (Stationsstraat) aangekocht. In 1921 was de molen opnieuw maalvaardig. In 1932 werd een semi-dieselmotor van het merk Moës geplaatst die op windstille dagen de aandrijving overnam. In 1936-1939 lag de molen stil door het afbreken van de askop van de Roeselaarse firma Sabbe-Masselis. De askop werd in 1939 vervangen door het nu nog gebruikte exemplaar van de Plaetsemolen in Koekelare (bewaarde molenromp). In 1949 verloor de molen een houten roede, maar bleef tot 1958 in bedrijf met één roede. In 1963 werd de tweede roede verwijderd.

In 1968 werd de molen aangekocht door het gemeentebestuur. Na aankoop van de molen door de vzw Hovaeremolen in 1988 werd hij in 1996-1997 maalvaardig gerestaureerd door molenmaker Eric Vanleene uit Pollinkhove. In 1997 werden gelaste stalen roeden (Derckx uit Wessem, 25 meter) ingetrokken. In 1998 werd ook de olieslagerij opnieuw operationeel. De restauraties werden begeleid door het Brugse architectenbureau Van Biervliet. In 2015 werden molentechnische onderhoudswerken uitgevoerd door molenbouwer Vanleene. Er kwam ook een nieuwe eiken staart en de cederleien op de kap werden vervangen door geanodiseerde zinken leien. In 2016 werden binnen- en buitenschilderwerken uitgevoerd.

Beschrijving

De Hovaeremolen is op een molenberg gebouwd. Op de zuidoostelijke zijde van de molenberg zijn nog de pletstenen van de kollergang bewaard, die na de Eerste Wereldoorlog uit de molen in Lichtervelde overgebracht werden. De poort naar de overwelfde doorgang in de molenberg die vroeger op het molenaarserf uitkwam, werd bij de restauraties hermetseld aan de zuidwestzijde. Een rondboogpoort onder strek is opgenomen in een bakstenen muur, die licht boven de berg uitkomt. Nabij dit portaal zijn vier oude molenstenen bewaard.

De bakstenen molenromp is boven de begane grond gecementeerd. Het niet gecementeerde gedeelte geeft het vroegere molenkot aan (baksteenformaat 21 x 10 x 6,5cm). Het geheel is witgeschilderd boven een donker geschilderde plint. Onderaan zijn één of meerdere ijzeren ringen in het metselwerk verankerd. De boven elkaar gestelde rondboogdeuren en -vensters zijn gevat in een geriemde bakstenen omlijsting. De vensters zijn ingevuld met houten en ijzeren ramen, met respectievelijk grote roedeverdeling en waaiervormig bovenlicht en vierkante roedeverdeling. In de romp zijn enkele gaten uitgespaard voor de rook van de vuringen die het lijnzaad opwarmen in de olieslagerij. Onder de kap is er een borstwering met stellinggaten. De gebroken kap met rechte voorwand met balkon en windwijzer (staartzijde) is sinds 2015 gedekt met zinken leien. Op de windpeluw staat de inscriptie: "C.J. INGHELBRECHT/ 1851 G. LOGGHE".

Inrichting van de molen. In de olieslagerij is de kollergang met twee natuurstenen pletstenen op het doodsbed bewaard. Dit zijn nog steeds de pletstenen die vanaf 1875 in het torenkot van de toenmalige Hovaeremolen draaiden. De houten koning verbindt de twee pletstenen. De ijzeren koningspil in het midden (afkomstig uit de molen in Lichtervelde) is voorzien van een kamwiel met 19 kammen en een schijfloop met 16 staven. De koningsspil drijft het spoorwiel van de kollergang aan en ook het verticale kamwiel op de wentelas. Deze laatste drijft de heien van de slagbank aan. Er zijn ook twee haarden of vuringen voor het opwarmen van het lijnzaad. Op de meelzolder is er een ijzeren spoorwiel met houten kammen, waarschijnlijk voor een haverpletter. Op de steenzolder zorgt een gelijkaardig kamwiel voor de aandrijving van twee koppels stenen. Op de luizolder is het luiwerk bewaard.