Sociaal woonblok gelegen op de hoek van de Sint-Michielskaai en Arsenaalstraat, gebouwd in de vroege jaren 1920 in opdracht van het stadsbestuur naar ontwerp van stadsbouwmeester Emiel Van Averbeke.

Historiek en context

Het complex maakt deel uit van een groep van zes sociale woonblokken van een gelijkaardig type, die tijdens de eerste helft van de jaren 1920 in eigen beheer door de stad Antwerpen werden opgetrokken. Op basis van een gestandaardiseerd programma, tekende Van Averbeke telkens de bouwplannen. De overige complexen werden ingeplant aan het Hopland, de Cockerillkaai (hoek Luikstraat), de Stanleystraat (hoek Boomgaardstraat) en de De Gerlachekaai (hoek Lakenstraat). Het stedelijk huisvestingsinitiatief kwam tot stand kort na de implementatie van de wet op de sociale huisvesting van 1919 en de oprichting van de Nationale Maatschappij voor Goedkope Woningen en Woonvertrekken. Doel was allicht een oplossing te bieden voor de acute woningnood in de Antwerpse binnenstad, na de Eerste Wereldoorlog.

Het bouwblok werd later ook uitgebreid met appartementsgebouwen aan de andere straatzijden. Omstreeks 1937-1938 werden in opdracht van sociale huisvestingsmaatschappij Onze Woning twee appartementsgebouwen (97 wooneenheden waarvan acht winkels) naar ontwerp van architect Alfons Francken opgericht aan de Arsenaal- en Kloosterstraat, doorlopend tot de hoek met de Fortuinstraat (verbouwd). Zo ontstond een inplanting rond een open binnenplein met speelplein, in het hart van het bouwblok. Aan de zijde van de Fortuinstraat werd het bouwblok op dat moment afgesloten door pakhuizen uit eerste kwart 20ste eeuw. Deze zijn ondertussen gesloopt en vervangen door een recent nieuwbouwappartementsgebouw.

Emiel Van Averbeke, die in 1905 in dienst trad van de stedelijke dienst gebouwen, werd in 1920 benoemd tot stadsbouwmeester, een functie die hij waarnam tot zijn overlijden in 1946. Vóór de Eerste Wereldoorlog ontwierp hij als assistent van stadsbouwmeester Alexis Van Mechelen onder meer de brandweerkazernes in de Paleisstraat en de Halenstraat, waaruit een sterke affiniteit bleek met het werk van de Nederlandse architect Hendrik Petrus Berlage. Als stadsbouwmeester bouwde Van Averbeke in de vroege jaren 1920 verder op dit idioom, met realisaties als de stedelijke scholengroep in de Napelsstraat. Omstreeks 1930 ontwikkelde hij vervolgens een door de Nederlandse architect Willem Marinus Dudok geïnspireerd 'romantisch kubisme', waarvan de Stedelijke Normaal- en Oefenschool in de Pestalozzistraat als belangrijkste voorbeeld geldt. In de sociale woonblokken van de stad Antwerpen paste Van Averbeke een sobere baksteenarchitectuur toe, verwant met de eigentijdse sociale huisvesting in Nederland.

Architectuur

De art-deco-appartementsgebouwen die Van Averbeke ontwierp, zijn gebouwd op hoekpercelen en hebben parementen waarin de combinatie van gecementeerde venstertraveeën en verticaal geaccentueerde, met baksteen beklede deur- en traptraveeën meermaals terug komt. Het appartementsgebouw op de hoek van de Sint-Michielskaai en de Fortuinstraat telt vijf bouwlagen onder plat dak. Op elke verdieping waren tien appartementen voorzien. Op de begane grond was in elke travee een winkel voorzien, met achterliggende woonplaats.

Het complex onderging wijzigingen bij een ingrijpende renovatie rond 1993. Vooral storend zijn de liften die uitwendig in twee ronde kokers aan de gevels werden toegevoegd. De art-decovormgeving, de uitwerking van de inkomportalen en de detaillering van het schrijnwerk, ging daarbij deels verloren.

Evaluatie

Het woonblok bezit architecturale waarde als een representatief voorbeeld van een type sociaal appartementsgebouw dat door stadsbouwmeester Emiel Van Averbeke in het interbellum werd ontworpen voor het Antwerpse stadsbestuur. Bepalende erfgoedelementen zijn de architecturale schaal en volumewerking, de verticale geleding van de gevels, de kenmerkende vormgeving in art deco en de materialiteit van het parement (baksteen en cementering). De beeldkwaliteit van de voorgevel wordt wel sterk verstoord door nieuwbouw liftkokers en de vervanging van het schrijnwerk. Ook is de contextwaarde verloren gegaan door ingrijpende verbouwing en nieuwbouw van aanpalende en nabijgelegen panden.

In de jaren 1920 worden langs de Scheldekaaien een reeks sociale huisvestingscomplexen gebouwd in opdracht van het stadsbestuur. Hoofdbouwmeester Emiel Van Averbeke zorgt voor het ontwerp van de art-decogebouwen op de Cockerillkaai, de Gerlachekaai en de Sint-Michielskaai. De vijf bouwlagen tellende art-deco-appartementsgebouwen zijn gebouwd op hoekpercelen en hebben parementen waarin de combinatie van gecementeerde venstertraveeën en verticaal geaccentueerde, met baksteen beklede deur- en traptraveeën telkens terug komt. Het appartementsgebouw op de hoek van de Sint-Michielskaai en de Fortuinstraat telt vijf bouwlagen onder plat dak. Op elke verdieping waren tien appartementen voorzien. Op de begane grond was in elke travee een winkel voorzien, met achterliggende woonplaats.

Een groot deel van de parementen werd bij een recente renovatie bekleed met nieuwe materialen; liften werden in uitwendige ronde kokers aan de gevels toegevoegd. De art-decovormgeving in siermetselwerk, uitwerking inkomportalen en detaillering van schrijnwerk van de deuren en de zeszijdige vensters in traptraveeën, ging daarbij deels verloren.