erfgoedobject

Woon- en pakhuizen van F. De Keersmaecker

bouwkundig element
ID
209254
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/209254

Juridische gevolgen

Beschrijving

Dit imposante eclectische ensemble van twaalf meergezinswoningen met grote achterliggende pakhuizen is een realisatie van aannemer Fr. De Keersmaecker van rond 1905. Deze aannemer en invoerder van bouwmaterialen stond in voor een gevelrij van meer dan twintig gelijkaardige panden op de Vlaamsekaai, van nummer 69 tot en met 91 op de hoek met de Namenstraat. Het briefpapier van De Keersmaecker leert ons dat hij handelaar was in bouwmaterialen, gespecialiseerd in materialen voor gewapend beton en tevens reder. Zijn burelen, opslagplaatsen en buizenfabriek waren vanaf 1907 gevestigd op de Vlaamsekaai 81-86, in panden die hij zelf bouwde. Deze locatie werd door De Keersmaecker weloverwogen gekozen: dit stuk van de Vlaamsekaai lag immers aan het Steendok, waar de invoer van bouwmaterialen in Antwerpen werd geconcentreerd. De Keersmaecker woonde zelf niet op de Vlaamsekaai, maar in een art-nouveauwoning die hij in 1905 op de residentiële Amerikalei liet bouwen naar een ontwerp van Frans Seroen.

Het eerste ensemble van de rij dat rond 1905 werd gerealiseerd bevond zich op de nummers 90-91 en werd ondertussen vervangen door nieuwbouw. Drie percelen van in totaal dertien meter breed werden bebouwd met "een huis & bureel (vormende 2 huizen), met inrijpoort". Het betrof een complex van zes traveeën en vier bouwlagen onder zadeldak, met regelmatig opgebouwde lijstgevels. De centrale poortdoorgang van twee traveeën werd met een risaliet en een erker geaccentueerd. Achter op het ruime perceel, een grote binnenkoer en een opslagruimte. Nog hetzelfde jaar werd een bouwdossier ingediend voor de bouw van twaalf huizen met opslagplaats op 69-80. In 1907 werd de reeks vervolledigd met zes panden op nummers 84-89. Op de vrijgebleven nummers 81-83 ten slotte, waar zich anno 2012 de nieuwbouw van De Zuiderkroon bevindt, lag een groot open terrein voor de opslag van de bouwmaterialen, dat in 1909 werd afgesloten met een ijzeren hek en een "koolkot met verdieping" naar ontwerp van Frans Mijlemans. Op hetzelfde bouwblok als dit ensemble op de Vlaamsekaai, maar uitgevend op de achterliggende Gijzelaarsstraat, bouwde Fr. De Keersmaecker in 1907 nog een gelijkaardig ensemble dat het complex vervolledigt.

Het volledige ensemble is opgebouwd uit meergezinswoningen van twee tot drie traveeën en vijf bouwlagen onder platte bedaking, met veelkleurige bakstenen lijstgevels die allemaal volgens eenzelfde stramien zijn opgebouwd, maar telkens door een andere detaillering een eigen karakter krijgen. Door de afwisseling van verschillende kleuren baksteen en de heterogeniteit van de verticale indeling van de gevels, krijgt de gevelwand een speels, eclectische karakter. De veelheid aan materialen is tevens een visitekaartje voor de bouwmaterialenhandel van Fr. De Keersmaecker. Mogelijk werden de ontwerpen van deze huizen in 1905-1907 getekend door architect Frans Seroen. Deze architect wordt in geen van de bouwdossiers vermeld, maar ontwerpt de eigen woning en het bijhorende opbrengsteigendom van De Keersmaecker op de Amerikalei tegelijkertijd en in een vergelijkbare bouwstijl.

De twaalf panden op nummers 69-80 waren de tweede groep panden in de gevelrij die De Keersmaecker bouwde. Opvallend hierbij is dat hij de geveltekeningen die in het bouwdossier zitten, niet volgt wat detaillering betreft. De lijstgevels zijn voorzien van bakstenen parementen in afwisselende combinatie van rode en gele baksteen op een hardstenen plint met imitatiebossage. Er wordt gekozen voor een eclectische stijl, met details en materiaalgebruik die verwijzen naar de art nouveau. Typisch zijn de veelkleurige banden in contrasterende baksteen, de tegelpaneeltjes met geometrische bloemmotieven tussen de verschillende bouwlagen, de afwisselend verticale dan wel horizontale ritmering van de gevels door kordons of door per travee doorlopende verdiepte muurvelden. De houten kroonlijst wordt hier en daar speels doorbroken door topstukken die doorgaans de smalle deurtraveeën accentueren of de pilaster die een gevel aan de zijkanten aflijnen bekronen. Op elke begane grond is een handelsgelijkvloers uitgebouwd, met verschillende vormen etalages. Op nummer 76 zit de brede, rechthoekige poortdoorgang naar de achterliggende bakstenen opslagplaatsen die bedoeld waren voor bouwmaterialen. De vensteropeningen zijn in elk pand verschillend van vorm en verschillend in de gevel geschikt: er zijn rechthoekige, getoogde en rondbogige muuropeningen, afgewerkt met rollagen, boogvelden of rechte lateien. Het schrijnwerk, dat overeenkomstig de gewoonte begin-20ste-eeuw fijne gedeelde bovenlichten had, is vervangen. De bepleistering op nummer 76 is later aangebracht.

De binnenplaats was vroeger deels overkapt met een zaagtanddak van vijf traveeën. In de bakstenen gebouwen van twee bouwlagen onder platte bedaking bevonden zich paardenstallen, opslagruimtes, een smidse en een douane-entrepot. Architect Raoul Verlinde ontwierp het renovatie- en herbestemmingsproject; een nieuwe voorbouw aan het complex in de Gijzelaarsstraat werd ontworpen door Meta Architectuurbureau en afgewerkt in 2003.

  • Stadsarchief Antwerpen, Bouwdossiers, 1905 # 1348 (90-91), 1905 # 2493 (69-80), 1907 # 132 (69-80), 1907 # 133 (84-89), 1909 # 115 (paardenstal), 1909 # 385 (81-83).

Auteurs: Hooft, Elise
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Is gerelateerd aan
    Ensemble van zes meergezinswoningen van Fr. De Keersmaecker

  • Is gerelateerd aan
    Woon- en pakhuizen van F. De Keersmaecker

  • Is deel van
    Vlaamsekaai


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Woon- en pakhuizen van F. De Keersmaecker [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/209254 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Stad Antwerpen

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.