erfgoedobject

Ensemble ontworpen door Delpierre, Groep F

bouwkundig element
ID
209258
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/209258

Juridische gevolgen

Beschrijving

Dit opvallende ensemble van meergezinswoningen met achterliggende magazijnen in neo-Vlaamse renaissance werd rond 1879 gebouwd naar ontwerp van de Brusselse architect J.V. Delpierre in opdracht van de Waalse baron de Senzeille. Van elk van de zes bouwblokken tussen de Scheldestraat en de Gillisplaats, kocht de Senzeille de centrale percelen op. Delpierre realiseerde er zes gelijkaardige groepen op de Vlaamsekaai voor de Senzeille, waarmee hij in totaal 180 meter of 45 procent van de totale lengte van de Vlaamsekaai invulde. Met de rode bakstenen gevels, voorzien van rijke, pittoreske neo-Vlaamse renaissance-ornamentiek, beantwoordde Delpierre aan de verwachtingen van de S.A. du Sud d’Anvers, die deze "betere" bouwstijl verkoos boven de gestandaardiseerde neoclassicistische ontwerpen. Neorenaissance gevels vertegenwoordigden tevens door hun exclusievere ontwerpen en door de duurdere bouwmaterialen een betere sociale status van de bouwheer. Bij het beoordelen van de bouwdossiers, poogde men er voor te zorgen dat de volledige Vlaamsekaai in deze bouwstijl zou bebouwd worden. In dat opzicht zette Delpierre met zijn realisaties de toon voor de verdere ontwikkeling van de Vlaamsekaai.

De zes ensembles die Delpierre ontwierp op de Vlaamsekaai zijn telkens volgens hetzelfde basisplan ontworpen. Telkens gaat het om lijstgevels met parement in bak- en natuursteen, afgewerkt met een houten kroonlijst op klossen die doorbroken wordt door dakvensters met brede topgevels. Door de variaties in de pittoreske ornamentiek, creëerde Delpierre afwisseling. Verschillende soorten geveltoppen, erkers en balkons, hoektorentjes worden gecombineerd, waardoor elke groep een eigen karakter krijgt. Omwille van dezelfde structuur van plattegrond en gevelopbouw, wordt maar één bouwaanvraag ingediend, met per ensemble een aparte geveltekening; de architect benoemt de verschillende ensembles van "groupe A" tot "groupe F".

De gevelbreedte van één groep bedraagt in totaal 30 meter, de percelen zijn allemaal ongeveer 30 meter diep waarbij de voorhuizen 12 meter diep zijn en de binnenkoeren drie meter; de magazijnen variëren in oppervlakte, naargelang de diepte van het perceel dat naargelang de ligging in het bouwblok kan verschillen. Elk ensemble telt in totaal negen traveeën en drie bouwlagen onder een hoog zadeldak met grote dakvensters in de geveltoppen. Het gaat telkens om een symmetrisch ensemble, door Delpierre "maison jumelles" genoemd, gespiegeld rond een smalle centrale travee waarin de deuren naar de appartementen op de verdiepingen zaten. Aan beide zijden van deze centrale deurtravee voorzag Delpierre aan straatzijde telkens twee meergezinswoningen: in de uiterste travee een tweede smalle deurtravee, centraal een poortdoorgang die leidt naar een vijf- of zevenzijdige binnenkoer waaraan telkens twee magazijnen palen. De meergezinswoningen aan straatzijde zijn ingedeeld volgens het klassieke 19de-eeuwse model met een enfilade van drie kamers verbonden door een gang in de beide deurtraveeën. Op de begane grond werden deze ruimtes oorspronkelijk voorzien als bureel of appartement, gezien het ontbreken van etalages met aparte toegang in het bouwdossier. Momenteel zijn de meeste panden verbouwd, met inrichting van de begane grond als winkelgelijkvloers. Op de verdiepingen worden eveneens ruime appartementen voorzien, toegankelijk vanuit een trappenhuis in de deurtraveeën. Ook de hoge zolderruimtes, verlicht door de als trap- of topgevel uitgewerkte dakvensters, werden overal als appartement verhuurd.

Het vijfde dossier in de reeks die Delpierre voor baron de Senzeille indiende in 1879 bevat de geveltekeningen van het "ensemble de la façade du groupe E", overeen komend met de huidige nummers 44 tot 47 en van het "ensemble de la façade du groupe F", wat de huidige panden op nummers 54 tot 57 zijn. Dit dossier verwijst voor de goedkeuring van de bouwaanvraag naar het eerste dossier in de reeks.

Groep F is het enige ensemble van de zes dat niet binnen de grenzen van het stadsgezicht van de Vlaamsekaai valt. Dit omdat het gelegen is in een huizenrij die reeds in de jaren 1970 zijn homogeniteit door verbouwingen en nieuwbouw was verloren. Groep F is qua opbouw en afwerking nochtans evenwaardig aan de vijf andere groepen die Delpierre voor Senzeille ontwierp en is anno 2012 ook op een vergelijkbare manier tot winkel- en woonpanden verbouwd, met respect voor de belangrijkste kenmerken van de gevel. Groep F wordt gekenmerkt door een afwisselende, originele afwerking van het gabariet, met de als toren uitgewerkte centrale deurtravee, twee kleinere halfronde hoektorentjes op trompen en twee trapgevels in de brede poorttraveeën. De spitsen van de torentjes werden verwijderd. De poort- en vensteropeningen op de begane grond zijn segmentbogig in brede natuurstenen omlijstingen met geprofileerde waterlijst. De smalle deuren zijn rechthoekig, met natuurstenen omlijsting. Rechthoekige vensteropeningen op de verdiepingen, met natuurstenen kozijnen en negkettingen. De erkers in de geveltoppen werden vervangen door gewone vensters.

De achterliggende magazijnen werden verhuurd als opslag- of werkplaats, meestal met een handel die rechtstreeks te maken had met de Schippersdokken, waar de aanvoer van vis, steenkool, bouwmaterialen en slachtvee werd georganiseerd. In de milieuvergunningen vinden we onder meer een werkplaats voor timmerman en schrijnwerker en een vleeswinkel. Opvallend is verder dat er voor elk huisnummer consequent ook een ruimte als paardenstal is ingericht, een evidentie omdat tot aan de Eerste Wereldoorlog alle vervoer vanuit deze handelszaken grotendeels met paard en kar gebeurde.

  • Stadsarchief Antwerpen, Bouwdossiers, 1879 # 1119.
  • Stadsarchief Antwerpen, Milieuvergunningen, 25 # 7490, 25 # 10585.
  • PRIMS L. & DE MEYER R. 1993: Het Zuid (Antwerpen 1875-1890). Architectuur & maatschappij, Antwerpen, 131-142, 236-237.
  • STYNEN H. & DUVOSQUEL J.-M. (ed.) 1993: Omtrent het Antwerpse "Zuid", Monumenten "be"leven, Brussel, 50-51.

Auteurs: Hooft, Elise
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Is gerelateerd aan
    Ensemble ontworpen door Delpierre, Groep A

  • Is gerelateerd aan
    Ensemble ontworpen door Delpierre, Groep B

  • Is gerelateerd aan
    Ensemble ontworpen door Delpierre, Groep C

  • Is gerelateerd aan
    Ensemble ontworpen door Delpierre, Groep D

  • Is gerelateerd aan
    Ensemble ontworpen door Delpierre, Groep E

  • Is deel van
    Vlaamsekaai


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Ensemble ontworpen door Delpierre, Groep F [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/209258 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Stad Antwerpen

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.