Teksten van Neoclassicistisch ensemble, eertijds met primeurwinkel

https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/210150

Neoclassicistisch ensemble, eertijds met primeurwinkel ()

Op de hoek van de Statiestraat en het Koningin Astridplein is een neoclassicistische groepsbebouwing aanwezig van 1880. De pretentieloze huizenrij in een strakke, neoclassicistisch getinte stijl is één van de weinige gave getuigen van de doorsnee-architectuur uit de belle époque, die de pleinwanden van het Koningin Astridplein tot ver in de 20ste eeuw vervolledigde.

Op 06/02/1880 diende B. Van Aerde een aanvraag in voor de bouw van zes huizen op en aansluitend bij de hoek Statiestraat/Koningin Astridplein (toen nog Van Schoonhovenstraat). De bouwtoelating door het College van Burgemeester en Schepenen dateert van 13/03/1880. Uit de aanvraag blijkt dat het woon- en winkelhuizen waren, opgericht op voorheen onbebouwde percelen; deze waren afkomstig van vroegere militaire gronden, die door de Belgische staat kort tevoren in publieke veiling waren verkocht.

Het gaat om een hoekpand van vier bouwlagen onder zadeldak en vier traveeën in de Statiestraat + een hoektravee + twee traveeën op het plein. Dit pand wordt aan weerszijden geflankeerd door twee panden van drie traveeën. Drie daarvan kregen een identieke opbouw en afwerking van vier bouwlagen en drie traveeën (Statiestraat 43 en Koningin Astridplein 36-37); de woning in de Statiestraat 41 is een bouwlaag lager, aansluitend bij de lagere bebouwing van de Statiestraat. Alle panden werden gebouwd als meergezinswoningen; de drie identieke panden kregen van bij het begin een winkelfunctie, zoals de winkelpui geflankeerd door twee deuren bewijst. Op nummer 36 was tot 2012 een opmerkelijk winkelinterieur bewaard uit de jaren 1960, de zogenaamde Primeurwinkel.

De lijstgevels zijn bepleisterd en witgeschilderd, met kroonlijst op klossen en met tandfries. Kordonlijsten en doorlopende onderdorpels ritmeren de gevels; rechthoekige vensteropeningen in eenvoudige omlijstingen zijn regelmatig in de gevels geplaatst, met een strakke versiering onder de lekdrempels. Het schrijnwerk is overal vervangen.

  • KADASTER ANTWERPEN. Archief van het kadaster, aanwijzende tabellen en mutatieschetsen.
  • STADSARCHIEF ANTWERPEN. Bouwdossiers 1880/262, 1926/25231, 18/14980, 18/16020, 18/17926.
  • Bouwen door de eeuwen heen. Inventaris van het cultuurbezit in België. Architectuur. Deel 3nc. Stad Antwerpen. Turnhout, 1989.

Auteurs:  Plomteux, Greet; Hooft, Elise
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Je kan deze tekst citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Neoclassicistisch ensemble, eertijds met primeurwinkel [online], https://id.erfgoed.net/teksten/145141 (geraadpleegd op ).


Primeurwinkel (nummer 36) ()

Het pand, waarin de winkel zich bevindt, maakt samen met de nummers 41-43-45 aan de Statiestraat en de nummers 35-36-37 aan het Koningin Astridplein deel uit van een groepsbebouwing van 1880 aan de westzijde van het plein. Het gaaf bewaarde winkelinterieur door installateur Versteylen (Deurne) dateert van 1962.

De pretentieloze huizenrij in een strakke, neoclassicistisch getinte stijl is één van de weinige gave getuigen van de doorsnee-architectuur uit de belle époque, die de pleinwanden van het Koningin Astridplein tot ver in de 20ste eeuw vervolledigde. De Statiestraat, zo genoemd naar het voormalige stationsgebouw, werd in twee stappen aangelegd: het gedeelte tussen Anneessens- en Breydelstraat in 1869, de verlenging tot aan het Astridpein in 1879.

Op 06/02/1880 diende B. Van Aerde een aanvraag in voor de bouw van zes huizen op en aansluitend bij de hoek Statiestraat/Koningin Astridplein (toen nog Van Schoonhovenstraat), waaronder nummer 36. De bouwtoelating door het College van Burgemeester en Schepenen dateert van 13/03/1880. Uit de aanvraag blijkt dat het woon- en winkelhuizen waren, opgericht op vage, voorheen onbebouwde percelen; deze waren afkomstig van vroegere militaire gronden, die door de Belgische staat kort tevoren in publieke veiling waren verkocht. Op 18/10/1926 werden voor nummer 36 aan het Koningin Astridplein binnenveranderingen aangevraagd en op 27/10/1926 toegestaan. De veranderingen betreffen de inrichting van een bureel van hout en glas in "Café Rolly", zogenaamd naar de toenmalige eigenaar die hier toen herberg hield. De gevel- en binnenveranderingen, die architect Jos Gijsen in opdracht van J. (Julienne) en A. (Arsène senior) Beels op 30/01/1942 aanvroeg werden op 12/03/1942 door het College toegestaan. Op 20/07/1942 diende Gijsen terug een aanvraag in, nog steeds voor dezelfde werken. Op 5 augustus 1942 verklaarde het Commissariaat Generaal voor 's Lands Wederopbouw akkoord te gaan met de bouwaanvraag betreffende de "gevelverandering aan den eigendom Koningin Astridplein 36 –eigenaar A. Beels". Zoals blijkt uit de verklaring van 22/08/1942 door het College kwam Gijsen echter op zijn aanvraag terug. Mogelijk zat het uitblijven van een machtiging door de Bezettende Overheid er voor iets tussen: zolang deze machtiging niet was afgeleverd, gold in de privaatbouw immers een verbod op uitvoering van werken. Op 15 februari 1943 werd er een Proces Verbaal opgemaakt om de vervallen bouwtoelating voor een periode van zes maanden terug geldig te maken. In deze periode, met name op 28/07/1943 werd door de architecten Jos Gijsen en W. Ozeel een aanvraag ingediend voor het plaatsen van een luifel. Op 20/03/1944 echter laat het College weten dat er van de toelating een luifel te plaatsen geen gebruik is gemaakt en deze derhalve is vervallen. Vanaf dan zijn er in het stadsarchief geen bouwaanvragen meer terug te vinden. De huidige winkelpui is een verwaterde versie van de "modernistische" pui die architect Gijsen in 1942 ontwierp.

In 1962 namen de gebroeders Arsène junior en Désiré Beels op het Antwerpse Koningin Astridplein de primeurwinkel over van hun tante en oom, Julienne en Arsène. De zaak werd Juar genoemd, een samentrekking van de twee voornamen. Het interieur van de winkel werd toen grondig verbouwd. Tot op de dag van vandaag ademt het een sfeer uit die onmiskenbaar thuishoort in de late fifties en aan Expo'58 refereert. Zoals aangegeven op een bordje op de toog werd het winkelinterieur vervaardigd door installateur Versteylen uit Deurne.

De succesvolle zaak, een soort van nachtwinkel "avant la lettre" bood delicatessen aan die elders vrijwel onvindbaar waren zoals bijvoorbeeld de eerste kiwi’s en avocado’s die in Antwerpen over de toog gingen. In het Antwerpse uitgaanscentrum rond het station was deze winkel een begrip. Tot december 2004 bleef hij open en werden de klanten er door de weduwe van Arsène Beels junior, bediend. De "Verhalenbazaar", een reminiscentieproject, dat in het voormalige winkeltje plaatsgreep, zette het meteen ook op de erfgoedkaart.

Het woon/winkelhuis is een breedhuis van drie traveeën en vier bouwlagen onder zadeldak (nok evenwijdig met de straat, mechanische pannen). De bepleisterde en beschilderde lijstgevel, wordt horizontaal gemarkeerd door kordonvormende lekdrempels, een kordonlijst tussen tweede en derde bouwlaag en een gevelafsluiting met gevelbreed paneel onder houten kroonlijst op klossen en tandlijst. De rechthoekige vensters zijn gevat in een geriemde omlijsting met oren en met paneeltjes onder de lekdrempels op de vierde bouwlaag. De originele T-vormige houten ramen vertonen tussenroeden op de vierde bouwlaag. De vensterwaaiers zijn met gehamerd glas ingevuld. Op de begane grond werd, wellicht samen met de inrichting van de winkel in 1962, een zesdelige houten winkelpui met achteruitwijkende inkompartij ingebracht.

De winkelruimte, die nauwelijks vijf bij acht meter meet, werd aan weerszijden ingericht met vaste schappen en met een doorlopende toog aan de linkerzijde. Alle schappen, vakjes, legplanken, schotten en lijsten werden op maat gemaakt. De trapeziumvormige kastelementen, de dunne pootjes onder de beglaasde toog, de in- en uitbuigende tussenschotten, het getrapte goudkleurige lijstwerk, de geribde afwerkingsplaatjes, de kleurstelling in pasteltinten en marmerprints, zijn slechts een greep uit de typische kenmerken van dit winkelinterieur dat nog niets van zijn oorspronkelijk karakter heeft ingeboet.

De basismaterialen waaruit het meubilair is vervaardigd, zijn vezelplaat en glas; voor de afwerking werden kleurrijke formicavellen, buigzame metalen strips en geribde kunststofpanelen gebruikt. Spiegelglas, als achterwand van de bovenkasten, maakt de winkel ogenschijnlijk groter en het aanbod aanzienlijker. In de schuine toogvlakken ingewerkte buislampen zorgen voor een efficiënte verlichting van de uitgestalde waar, de melkglazen lampjes in de etalage geven warmte, stemmigheid, sfeer.

Eveneens uit de inrichtingsperiode zijn de weegschalen achter de toog en de niervormige "présentoirs" van plexiglas. De gebruikte materialen weerspiegelen een geloof in moderniteit en technische vooruitgang. Het interieur van deze primeurwinkel was duur en degelijk en bleef dan ook vrijwel intact bewaard.

Achter de winkel bevindt zich de trapzaal over de volledige hoogte van het pand. De bovenverdiepingen vertonen een gevelbrede kamer aan de straat en een twee traveeën brede kamer achteraan. Onder het dak bevindt zich de zolder. Inrichting en afwerking van trapzaal en bovenverdiepingen zijn sober en bezitten geen intrinsieke erfgoedelementen.

  • KADASTER ANTWERPEN. Archief van het kadaster, aanwijzende tabellen en mutatieschetsen.
  • STADSARCHIEF ANTWERPEN. Bouwdossiers 1880/262, 1926/25231, 18/14980, 18/16020, 18/17926.
  • Bouwen door de eeuwen heen. Inventaris van het cultuurbezit in België. Architectuur. Deel 3nc. Stad Antwerpen. Turnhout, 1989.
  • ENNEKENS K., Verhalenbazaar – Foto’s en verhalen uit de Stationsbuurt, Antwerpen, 2006; 2de druk 2008.
  • ENNEKENS K., Verhalenbazaar – Vakantieherinneringen van 1930 tot 1980, Antwerpen, 2008.
  • Open monumentendag. Twintigste editie, twintigste eeuw. 14 december 2008. Brochure, p. 46.

Auteurs:  Plomteux, Greet
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Je kan deze tekst citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Neoclassicistisch ensemble, eertijds met primeurwinkel [online], https://id.erfgoed.net/teksten/132130 (geraadpleegd op ).