De Schelde is sinds de 11de eeuw onderhevig aan de getijdenwerking. De stad wordt tegen overstromingen beschermd door een combinatie van een zeven km lange eind-19de-eeuwse kaaimuur, een ondersteunende waterkeringsmuur opgericht in 1979, en een stroomopwaarts aansluitende dijk. Omdat het tijverschil steeds meer toeneemt, dringen nieuwe grootschalige infrastructuurwerken zich op.

Historiek

Het uitzicht van de Scheldekaaien begin 21ste eeuw is gecreëerd meer dan een eeuw vroeger in het kader van infrastructuurwerken die als doel hadden de havenactiviteiten uit te breiden. Een zeer ingrijpende en grootschalige onderneming was de rechttrekking van de Schelde, uitgevoerd tussen 1877 en 1883. Voor de nieuwe havenzone aan de rechteroever van de Schelde moesten honderden huizen gesloopt worden. Daarbij verdween de historische stadskern rond het Steen en de iets noordelijker gelegen historische havenzone "De Werf".

Essentieel onderdeel bij deze werken was het bouwen van een kaaimuur langs de rechteroever van de Schelde, vanaf Kattendijksluis tot net voorbij de Ledeganckkaai. Er werden insprongen voorzien, onder meer voor een vlotbrug tussen Steen en Suikerrui en voor het sas ter hoogte van de Zuiderschippersdokken. Een strook van 80 m breed werd ingericht met kades, havenkranen, treinsporen en opslagplaatsen. Daarnaast kwam een rijweg van 20 meter breed, waarlangs nieuwe gebouwen werden opgetrokken: vooral panden met een handelsfunctie, al dan niet gecombineerd met wonen op de verdiepingen. De grens tussen havengebied en openbare weg werd door een lange rij smeedijzeren hekken gemarkeerd.

In 1897-1903 werd de havenstrook met 2 km verlengd naar het zuiden toe. Langs de d'Herbouvillekaai werd onder meer Petroleum Zuid uitgebouwd en bevonden zich de gebouwen van het Zuidstation. Deze functies maakten de combinatie met wonen onmogelijk. Deze havenzone is anno 2010 nog steeds in gebruik en daardoor maar deels toegankelijk.

Beschrijving

De kaaimuur is opgebouwd uit zinkkisten (caissons) van 25 m lang, 9 m breed en 2,5 tot 5 m hoog. Deze zijn aangevuld met zand- en hardsteenconstructies en ondersteund door houten kadepalen. Van bij het begin moesten grote stabiliteitsproblemen met bijkomende restauratie- en ondersteuningswerken worden opgevangen. Langs de kade is op de hardstenen boordsteen een ononderbroken rij gietijzeren meerpalen aangebracht. De honderden meerpalen variëren in type en in ouderdom, waardoor ze een staalkaart zijn van de evolutie van dit havenelement. Typisch zijn de 19de-eeuwse voorbeelden met de knopvormige verdikking ter hoogte van de oudste sluiscomplexen. In het stadsarchief zijn talrijke dossiers bewaard met plannen, lastkohieren en rekeningen betreffende de aanleg van de kade en de meerpalen.

Twee opmerkelijke, zeer grote meerpalen zijn bewaard aan de Rijnkaai, naast Hangar 29. Het zijn twee meerpalen van 1923 die hier werden aangebracht voor de Belgenland II, het grootste schip van de Red Star Line. De Red Star is de legendarische rederij die van 1874 tot 1935 instond voor het passagiersvervoer van landverhuizers naar Amerika. De rederij had haar aanlegplaats aan de Rijnkaai. In 1909 werden op deze kaai al twee zware meerpalen in gegoten staal opgericht voor het aanmeren van de stoomboot "Lapland" mogelijk te maken. Deze boot was vanaf 1908 het vlaggenschip van de Red Star Line. Deze werden toen geïnstalleerd door de "Naamlooze Maatschappij La Brugeoise".

Sinds 1979 is een waterkeringsmuur aangebracht tussen rijweg en Scheldekaaien. Deze betonnen muur van ruim 1 m hoog heeft stalen rolpoorten die bij springtij kunnen gesloten worden.