Over de volledige lengte van 7 kilometer werden de Scheldekaaien afgezoomd met een monumentale rij smeedijzeren hekken. In de zuidelijke helft wordt het hek geflankeerd door een rij leilinden. Deze elementen herinneren aan het historische gebruik van de Scheldekaaien als havenzone.

Historiek

Een zeer ingrijpende en grootschalige onderneming was de rechttrekking van de Schelde, uitgevoerd tussen 1877 en 1883. Voor de ontwikkeling van een nieuwe havenzone langs de rechteroever van de Schelde moesten honderden huizen gesloopt worden. Daarbij verdween de historische stadskern rond het Steen en de iets noordelijker gelegen historische havenzone "De Werf".

Vanaf de Kattendijksluis tot aan de huidige Ledeganckkaai werd een ononderbroken, licht gebogen kaaimuur opgetrokken. Er werd een strook van 80 meter breed aangelegd voor kades, havenkranen, treinsporen en opslagplaatsen. Daarnaast kwam een rijweg van 20 meter breed, waarlangs nieuwe gebouwen werden opgetrokken: vooral panden met een handelsfunctie, al dan niet gecombineerd met wonen op de verdiepingen.

In 1897-1903 werd de havenstrook met 2 kilometer verlengd naar het zuiden toe. Langs de d'Herbouvillekaai werd onder meer Petroleum Zuid uitgebouwd en bevonden zich de gebouwen van het Zuidstation. Deze functies maakten de combinatie met wonen onmogelijk.

Over de gehele lengte van deze Scheldekaaien werd de grens tussen de gekasseide havenzone en de openbare weg gemarkeerd door een lange rij smeedijzeren hekken op hardstenen basis. In de zuidelijke helft, tot aan het Steenplein, is een rij leilinden langs het hek aangeplant. Het was niet de bedoeling dat onbevoegden de havenzone betraden, iets wat destijds ook met verbodsborden op het hek werd duidelijk gemaakt.

De monumentale smeedijzeren hekkenrij tussen de Ledeganckkaai en Kattendijksluis werd uitgevoerd volgens een typeplan dat door de ingenieurs van de stad werd uitgetekend. Hetzelfde typeplan werd steeds hergebruikt, telkens wanneer een nieuw deel van de Scheldekaaien afgewerkt was en moest afgesloten worden met een hek. De uitvoering van de hekkenrij gebeurde bijna integraal door de ijzergieterij en smederij Van Aerschot uit Herentals. Een reeks dossiers in het stadsarchief bewaart alle rekeningen betreffende de uitvoering van deze werken door de firma Van Aerschot, daterend van de jaren 1880 tot de eerste jaren van de 20ste eeuw. August Van Aerschot, oprichter van de ijzergieterij en smederij, was liberaal gemeenteraadslid en eerste schepen in Herentals. Deze politieke keuze leverde het bedrijf onder de liberale Belgische regering (tot 1884) veel overheidsopdrachten op. De firma had daarenboven uitstekende relaties met het liberale stadsbestuur van Antwerpen, meer bepaald met schepen van Openbare Werken Joseph Lefebvre. Deze was de drijvende kracht achter de rechttrekking van de Scheldekaaien en de uitbreiding van de haven in de laatste twee decennia van de 19de eeuw. In een reclamefolder van de firma Van Aerschot van circa 1900 worden de realisaties in de Antwerpse haven bij de meest belangrijke van het bedrijf genoemd: de uitvoering van de zinkkisten van de kademuur voor het Kempisch Dok, het smeedwerk voor het Tolhuis en het hekwerk aan de Scheldekaaien.

Uit dossiers bewaard in het stadsarchief blijkt dat het hekwerk in het zuidelijke, laatst aangelegde deel van de Scheldekaaien niet door Van Aerschot werd uitgevoerd. Het hek langs de d'Herbouvillekaai, ter hoogte van de afdaken 8 tot 10, werd uitgevoerd in 1908 door de firma Decraene & Devreux & Co uit Sint-Gillis. Zij waren de goedkoopste bij de openbare aanbesteding voor het hekwerk langs dit deel van de kaai; ook Van Aerschot had hiervoor prijs opgemaakt. De vormgeving van dit deel van het hekwerk is identiek aan het oudere, meer noordelijke deel. Het hekwerk ter hoogte van afdaken 10 en 11 aan de Ledeganckkaai, werd volgens dezelfde typeplannen in 1911 uitgevoerd door Victor Veuchet, "Constructions métalliques" uit Bergen, waarmee het laatste stuk van de Scheldekaaien was afgesloten.

Na de Tweede Wereldoorlog verplaatsten de havenactiviteiten zich steeds meer naar het noorden van de stad. De kades ter hoogte van de binnenstad en het Zuid verloren hun havenfunctie en kregen meer en meer het karakter van openbare weg. De poorten van de hekken staan sindsdien constant open en zijn voor een groot deel weggehaald.

Beschrijving

Het hekwerk heeft een neogotisch getinte vormgeving die typisch is voor het einde van de 19de eeuw. Voor elk deel van het hekwerk werd hetzelfde typeplan en lastenboek voorgelegd ter uitvoering door de verschillende bedrijven en aannemers, opgemaakt door de ingenieur van de stadshavenwerken. Het hekwerk is opgebouwd uit honderden identieke delen bestaande uit smeedijzeren spijlen eindigend op punten. Onderaan tussen de pijlers, een eenvoudig cirkelvormig ornament. De verschillende onderdelen zijn gevat tussen bredere en rijker uitgewerkte smeedijzeren pijlers met gedraaide top.

Op regelmatige afstand zijn poorten aangebracht. De ijzeren pijlers waaraan de poorten waren bevestigd, zijn onderaan verstevigd door metalen halfronde stootblokken. Op de nog bewaarde stootblokken (op dit moment zijn nog zestien poortopeningen bewaard) zijn de markeringen van de firma Van Aerschot terug te vinden: in reliëf gegoten letters "A VAN AERSCHOT" gevat in een rechthoekig kader. Op de kolommen van de sluithekken werden negentig ijzeren gaslantaarns aangebracht, die er in 1913 werden afgehaald en vervangen door kroonvormige sierelementen. De poorten langs de d'Herbouvillekaai werden net als het hek aldaar uitgevoerd door Decraene & Devreux & Co in 1908.

Anno 2010 is nog een groot deel van het hekwerk van d'Herbouville- tot Orteliuskaai bewaard, zij het niet overal in gave toestand en grotendeels met weggenomen poorten. Ter hoogte van het goederenstation Zuid (Ledeganckkaai), de Zuidersluis, het Steenplein en vanaf de Sint-Pietersvliet naar het noorden toe, is het hek weggenomen. Er zijn op dit moment nog drie openingen in het hekwerk voorzien van poorten, namelijk ter hoogte van de Sint-Pietersvliet en de Koolkaai. Opmerkelijk is ook dat ten noorden van het Steen een deel van afdaken 22-23 aan straatkant is afgesloten met identiek hekwerk, waarin ook een poort is bewaard.