De zeven resterende groepen afdaken langs de Scheldekaaien, van Ledeganckkaai tot Rijnkaai, gaan terug tot het grootschalige infrastructuurproject dat tussen 1877 en 1885 door de rechttrekking van de Schelde een nieuwe havenstrook ontwikkelde.

Historiek

Voor de nieuwe havenzone langs de rechteroever van de Schelde moesten honderden huizen gesloopt worden. Daarbij verdween de historische stadskern rond het Steen en de iets noordelijker gelegen historische havenzone "De Werf". Vanaf de Kattendijksluis tot aan de huidige Ledeganckkaai werd een ononderbroken, licht gebogen kaaimuur opgetrokken. Er werd een gekasseide strook van 80 meter breed aangelegd voor kades, die werden uitgerust met havenkranen, kraan- en treinsporen en metalen, open opslagplaatsen. In 1897-1903 werden de havenstrook met 2 kilometer verlengd naar het zuiden toe. Langs de d'Herbouvillekaai werd onder meer Petroleum Zuid uitgebouwd en bevonden zich de gebouwen van het Zuidstation. Over de gehele lengte van deze Scheldekaaien werd de grens tussen de gekasseide havenzone en de openbare weg gemarkeerd door een lange rij smeedijzeren hekken.

Het meest opvallende en gekende bouwkundig erfgoed van de Scheldekaaien zijn de metalen afdaken met Polonceauspanten en versierde frontons. In 1903, na de verlenging van de kaaien tot aan het huidige Petroleum-Zuid, kregen alle afdaken een nummer van 1 tot 29, waarbij men in het zuiden begon te tellen. De afdaken nummers 9 tot 29 bestaan allemaal uit tegen elkaar aanleunende metalen zadeldaken rustend op ijzeren Polonceauspanten op 3,485 meter van elkaar. De afdaken steunen op geklonken holle pijlers, tevens dienstdoend als afvoer voor het regenwater en rustend op bolvormige gietijzeren stootblokken. De afdaken zijn rechtstreeks op de kasseien ondergrond van de kaaien geplaatst.

De afdaken ten noorden van de Zuidersluis, de nummers 13 tot 29, werden het eerste gebouwd, in de periode 1882-1890. Deze afdaken zijn 30 tot 50 meter diep, en bestaan uit verschillende zadeldaken van telkens 12 meter breed. De afstand tussen de verschillende reeksen afdaken was telkens precies een veelvoud van twaalf meter, zodat ze later met bijkomende beuken konden worden verbonden. Bij de later opgerichte afdaken nummers 9 tot 12, ten zuiden van de Zuidersluis, is de lengte van één beuk 10 meter in plaats van 12 meter.

Deze afdaken werden opgericht in de jaren 1880 en 1890 volgens een typeplan getekend op de dienst van ingenieur G. Royers. De Scheldekaaien werden in verschillende fases ingericht; voor de oprichting van de afdaken op de verschillende secties werden telkens hetzelfde lastenboek en typeplannen voorgelegd. Grote Belgische constructeurs stonden in voor de uitvoering van de werken. Een opvallend element bij de afdaken is de geajoureerde plantenornamentiek op de frontons van de afdaken. Het lastenboek en de bewaarde plans maken hier telkens melding van. De typische, esthetische versiering is nog bewaard bij afdaken nummers 18B-19A, 20-21 en 22-23. De open afdaken werden bekroond met een fronton met ingesneden gestileerde plantenmotieven, afgewerkt met Mercurius-attributen, stuurwiel en anker. Waar de verschillende afdaken met elkaar zijn verbonden, is een wapenschild van de stad Antwerpen aangebracht. Bij de afdaken 15A is de ajourering achterwege gelaten; de Mercuriusattributen en wapenschilden zijn wel aangebracht. Bij de afdaken 13A-13B is het fronton onversierd.

De afdaken aan de Rijnkaai hadden oorspronkelijk ook de fraaie geajoureerde versiering, confer dossier in stadsarchief van 1884. Hangars 28 en 29 werden in verschillende fases opgericht, confer dossier van 1884 met de realisaties van een reeks afdaken door aannemer Emile Hargot uit Antwerpen en dossier van 1891 met de realisatie van afdaken ter hoogte van hangar 29 door Bertaux et Cie. Toen afdak 29 op 22 april 1912 afbrandde, werd het volgens dezelfde typeplannen en door dezelfde aannemer heropgebouwd

De huidige reeksen afdaken zijn tot stand gekomen door de verbinding van verschillende oorspronkelijk kleinere reeksen; dit kan onder meer afgeleid worden uit hun gekoppelde nummering. Het archief van het havenbedrijf, bewaard in het stadsarchief van Antwerpen, bewaart de dossiers van de talrijke veranderings- en herstellingswerken aan de afdaken.

Aan de stroomopwaartse verlenging van de kaaien in 1897-1903, ter hoogte van de d’Herbouvillekaai en de Ledeganckkaai, werd een heel ander type afdaken gebouwd. De afdaken werden genummerd van 1 tot 8, maar bestonden eigenlijk uit een doorlopende constructie van 60 meter op 1280 meter (7,7 hectare) onder platte bedaking. Op dit dak werden kraansporen gemonteerd, waarop één kant van een hydraulische halfpoortkraan steunde. Van dit afdak zijn anno 2010 slechts enkele fragmenten bewaard.

Hangars 28 en 29 werden gebruikt voor de opslag en overslag van goederen van de boten van de legendarische "Red Star Line", die hier tot in 1935 aanmeerden. Aan Scheldezijde van hangar 29 zijn twee enorme meerpalen uit 1923 bewaard die herinneren aan deze episode.

De afdaken 26-27 en 28-29 aan de Rijnkaai werden na de Tweede Wereldoorlog vervangen door moderne, afgesloten constructies in beton en metselwerk. Hangar 28 is afgebroken na een brand; hangar 29 is gebouwd in 1964 in opdracht van havenbedrijf Mabesoone als autobergplaats en herstelwerkplaats voor machinale houtbewerking.

Beschrijving

Na de Tweede Wereldoorlog voldeden de eind 19de-eeuwse afdaken niet meer aan de noden van de goederentrafiek. Veel afdaken werden afgebroken; aan de Rijnkaai koos men ervoor om op de plaats van de oude afdaken nieuwe loodsen te bouwen in moderne constructies van beton en metselwerk.

Hangar 29 is een betonnen schaalconstructie van dertien traveeën, waarbij de buitenmuren met rode baksteen zijn opgevuld. De twee zuidelijke betonnen gebinten hebben geen afgesloten zijwanden: deze werden na een brand opengelaten. Bij deze brand verdween hangar 28.