Oorlogsmonument Eerste en Tweede Wereldoorlog voor de gesneuvelden en burgerlijke slachtoffers van Kruishoutem.
In de aanloop naar de oprichting van het monument werden er activiteiten georganiseerd om het monument te financieren. Er werd ook een Guldenboekje uitgegeven ("Met eerbied en liefde opgedragen aan de soldaten der gemeente en aan de familien onzer gesneuvelde helden 1914-1918"), waarin alle namen van de gesneuvelde soldaten uit Kruishoutem vermeld stonden en waarvan de opbrengst naar het monument ging.
Tijdens de gemeenteraad van 11 december 1922 besliste men om een afsluiting te plaatsen rond het gedenkteken. Dit werd toegewezen aan Triphon Libert, een werktuigkundige uit Kruishoutem. Op 23 april 1949 werd er beslist om het oorlogsgedenkteken te verplaatsen. Het verhuist van het midden van de markt honderd meter verder naast de kerk. "Overwegende dat de nieuwe plaats een fraaier uitzicht zal geven aan het gedenkteken, door de omlijsting van de lindebomen en dat de aesthetische schoonheid van het marktplein hierdoor veel zal verbeteren." Dit werd door Oscar De Volder gerealiseerd.
De beeldhouwer van dit herinneringsteken is Antoon Van Parys.
Het monument bestaat uit beeldengroep oprijzend uit de witte steen, geplaatst bovenop een zware trapeziumvormig basis in arduin.
In de witsteen gesigneerd Ant. Van Parijs 1920 en aan de zijkant UIT DANKBAARHEID OPGEDRAGEN DOOR DE GEMEENTE
In het arduinen blok zijn de namen van de gesneuvelden en de slachtoffers gebeiteld. Aan de zijkant de tekst in gouden letters, geplaatst in een ronde cirkel CRUYSHOUTEM OOSTVLAENDEREN en in het midden een gouden kruis met de woorden IN HOC SIGNO VINCES.
Het beeld bestaat uit een beeldengroep aan het grafkruis van hun gesneuvelde vader. Voor het kruis ligt de moeder neergeknield, gelaten en verslagen. Achteraan leggen twee kinderen, bijna speels, een bloemenguirlande over het graf van hun vader. Door de combinatie van de treurende vrouwenfiguur en de 'speelse' kinderen beeldt dit gedenkteken zowel het leed om het verleden als de hoop op de toekomst uit.
Samen met de monumenten te Lo en Zedelgem, vormt dit beeld de brug tussen het vroege symbolische en het expressionistische werk van Antoon van Parys.
- Beraadslagingen gemeenteraad Kruishoutem.
- BOGAERT Chris, LANCLUS Kathleen, Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen, Gemeenten: Brakel, Horebeke, Kruishoutem, Lierde, Zingem en Zwalm, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 15N4, (onuitgegeven werkdocumenten).
- CASSIMAN K., 'Antoon Van Parys, Luc Van Parys een thematische en stilistische benadering', Twee generaties beeldhouwers Antoon en Luc Van Parys, 1995, p. 58-229.
- CASSIMAN P., 'Antoon Van Parys biografisch', Twee generaties beeldhouwers Antoon en Luc Van Parys, 1995, p. 5-23.
- EVRARD K.A., 'Parys, Antoon van, beeldhouwer', Nationaal biografisch woordenboek, deel 15, Brussel, 1996, p. 581-582.
- MARX M. & ENGELEN C., 'Antoon Van Parys', Beeldhouwkunst in België vanaf 1830, uitgave Algemeen Rijksarchief, dl. 3, 2002, p. 1674-1676.
