Historiek en context

Handelsgebouw in art-decostijl opgetrokken in opdracht van de firma Léon Van Parys, naar een ontwerp van architect Joseph Somers (inscriptie boven de pui) uit 1935. Deze groothandel in exotisch fruit, met op dat moment vestigingen in Antwerpen, Duinkerke, Düsseldorf, Essen (Ruhr), Valencia, New York, Rio de Janeiro en Kentville (Nova Scotia), lid van de International Apple Association, werd opgericht in 1924. Onder de merknaam LVP of Elvepe importeerde het bedrijf vooral citrusvruchten uit Spanje en bananen uit Belgisch Congo, waar vermoedelijk ook eigen plantages werden geëxploiteerd. Het nieuwe gebouwencomplex van de Antwerpse hoofdzetel, die voordien een pand aan de Sint-Michielskaai 22 betrok, werd ingeplant in het bouwblok van de Zeevaartstraat, de Godefriduskaai en de Ankerrui. Op deze goed voor het verkeer ontsloten locatie aan de rand van het oude havengebied, vestigden zich kort na elkaar drie van de belangrijkste Belgische fruitimporteurs: behalve Léon Van Parys, de firma’s Fruit Brokers Company Spiers & White (Zeevaartstraat 2-4) en Gérard Koninckx Frères. Gezamenlijk richtten zij hier vervolgens ook een veilinggebouw op, de Belgische Fruitbeurs.

Het complex Léon Van Parys omvat op een L-vormige plattegrond het hoofdgebouw met de verkoopzaal en de kantoren aan de Zeevaartstraat, en een opslagplaats en garage aan de Godefriduskaai. Hoofdaannemer van de bouw met een structuur uit gewapend beton, was het Antwerpse bedrijf Entreprises Générales de Construction Van Riel & Van den Bergh. Voor de paalfundering werd een beroep gedaan op het internationaal gereputeerde Pieux Franki uit Luik, de uitvoerder van de Waaslandtunnel. Het studiebureau van ingenieur Fernand Van Hauwaert, voerde de berekeningen uit voor de structuur uit gewapend beton. Tot het aanvankelijke bouwproject behoorde ook een appartementsgebouw met vijf flats op een aangrenzend perceel aan de Ankerrui, gronden die na de bouw van de Waaslandtunnel (1931-1933) door de Intercommunale Maatschappij van den Linker Scheldeoever (IMALSO) waren herverkaveld. Van dit appartementsgebouw werd initieel enkel de pui gerealiseerd, om de fruitopslagplaats via de drie zijden van het bouwblok te ontsluiten. Pas in 1941 nam het bedrijf de bouwplannen opnieuw ter hand, nu niet meer voor appartementen maar voor uitbreiding van de magazijnen, naar een nieuw ontwerp van Somers. Behalve deze bedrijfsgebouwen voerde de architect rond dezelfde tijd in Antwerpen ook verschillende privé-opdrachten uit voor de familie Léon Van Parys, zoals de verbouwing van de villa aan de Della Faillelaan 48, en de uitbreiding van een voormalig herenhuis tot appartementsgebouw aan de Jan Van Rijswijcklaan 122. In 1946 werden op vraag van het Ministerie van Bevoorrading bijkomende koelkamers voor bananen ingericht. Somers voerde in 1952 beperkte herinrichtingswerken uit op de bovenverdieping van de vleugel aan de Godefriduskaai. Een meer ingrijpende verbouwing van de kantoorverdiepingen van het hoofdgebouw, naar een ontwerp van de Mechelse architect Alfons Roose uit 1963, vond geen doorgang.

Architectuur

Waar de ontwerpen van het hoofdgebouw aan de Zeevaartstraat en van het niet gerealiseerde appartementsgebouw aan de Ankerrui zich laten kenmerken door een uitgesproken art-decostijl, werd voor de opslagplaats aan de Godefriduskaai een veel soberder zakelijk idioom toegepast. Meest opmerkelijk is de opvallende aandacht die Somers aan de publicitaire uitstraling van de architectuur besteedt, als uithangbord voor de bedrijfsactiviteiten. Zo wordt het karakter van de hoofgevel hoofdzakelijk bepaald door het uitvergrote logo LVP, dat met decoratieve panache in het compositieschema is geïntegreerd. In die zin behoort het gebouw niet alleen tot de meest markante voorbeelden van bedrijfsarchitectuur uit het interbellum, maar eveneens tot de belangrijkste uitingen van internationaal georiënteerde art deco in Antwerpen. Het eigentijdse en vooruitstrevende karakter van deze architectuur contrasteert met het residentiële oeuvre van Somers uit dezelfde periode, dat een behoudend art-deco-idioom vermengt met traditionele stijlkenmerken.

Hoofdgebouw

Het 26 m lange gevelfront van het hoofdgebouw aan de Zeevaartstraat, dat drie bouwlagen en vijf traveeën telt onder een plat dak, heeft een verzorgd parement in witte natuursteen (Brauvilliers, Euville), op een opengewerkte pui in arduin. De compositie, die een nagenoeg symmetrische opbouw vertoont geflankeerd door zijrisalieten, legt de klemtoon nadrukkelijk op de inkomtravee. Deze is hoger opgetrokken tot een geblokte lantaarntoren, met een drielicht in de top en een getrapte ziggoerat als bekroning. Boven het inkomportaal verheft zich een erkerpartij waarvan de beglazing oploopt over de twee verdiepingen, met centraal het logo LVP in golvende ajour-letters binnen een uitgelengde achthoek. Verder bestaat de gevelindeling uit brede raampartijen, in de middenpartij gevat binnen gestrekte lisenen, en ruime poortopeningen met een bovenlicht, schamppalen en een rolluik. Behalve het logo LVP zijn ook de firmanaam LEON VAN PARYS en de afkorting ELVEPE met reliëfletters verwerkt in het parement, dat daarnaast is versierd met het wapenschild van de stad Antwerpen. Opmerkelijk is het ijzersmeedwerk van de inkomdeur en de dakbalustrade met een geometrisch art-decopatroon; van de bekronende vlaggenmasten zijn enkel deze van het rechterrisaliet bewaard. Het stalen vensterschrijnwerk, met glas in lood ter hoogte van de raadzaal en het grote directiekantoor, is nog grotendeels oorspronkelijk.

Volgens de bouwplannen omvat de plattegrond een open verkoopshal met een opslagruimte en een koelkamer op de begane grond, die via een hellingbaan in verbinding staat met de aanpalende opslagplaats aan de Godefriduskaai. Ook de koelkamers, rijpingskamers voor bananen en opslagruimten die op kelderniveau onder het volledige complex doorlopen, zijn via een hellingbaan uiterst rechts direct vanaf de straat voor vrachtvervoer bereikbaar. Op de eerste verdieping wordt de straatzijde ingenomen door de raadzaal en de vier directiekantoren, met in het binnenblok het grote bediendekantoor met ontvangstbalie, en achteraan het archief waarboven de drukkerij. Twee overige kantoren geflankeerd door de conciërgewoning, nemen de ondiepe tweede verdieping in. Het fraaie inkomportaal en de ruime traphal met lift (oorspronkelijk van het merk E. Thiery), ontworpen in een strakke art deco, is uitgevoerd met een wand- en vloerbekleding in zwart en beige marmer en natuurhouten binnenschrijnwerk. De ingebouwde wandverlichting in opaalglas van het portaal en de metalen buisleuning van de trap verlenen het geheel een gestroomlijnd cachet. In contrast hiermee maar vermoedelijk evenzeer behorend tot het oorspronkelijke interieur, staat de statige inrichting van de raadzaal en het aanpalende grote directiekantoor met een balkenzoldering. Opmerkelijk is het kunstig gebeeldhouwde schrijnwerk van twee monumentale deuromlijstingen en een schouwmantel in neo-Vlaamserenaissance-stijl, met typische maskerkoppen, grotesken en wortelmotieven. Deze interieurelementen lijken ouder, wellicht te dateren in de late negentiende eeuw, en dus van elders overgebracht. Zowel de raadzaal als het kantoor zijn bovendien ingericht met neobarokke en neorococo stijlmeubels, twee grote Brusselse wandtapijten en een geschilderd portret van Koning Leopold I. In de hal bevindt zich een wandreliëf in gedreven koper door beeldhouwer Albert Poels, aangeboden door het personeel van de firma in 1953, ter herdenking van de 70ste verjaardag van Léon Van Parys. Het stelt een mannelijke figuur met Hermesstaf voor, met een evocatie van de Antwerpse haven als decor, met verwijzingen naar de vestigingen van de firma in Brussel, Luik, Valencia, Buenos Aires, Rio de Janeiro, Los Angeles, New York en Boma.

Opslagplaatsen

De opslagplaats aan de Godefriduskaai vormt een langgerekt gebouw van twee bouwlagen en zeven traveeën onder een plat dak, met een onversierde straatgevel in baksteen en arduin. Symmetrisch van compositie, wordt het ritme bepaald door twee risalieten met een portaal en een vensternis, waarvan het oorspronkelijke topstuk met LVP-logo is verwijderd. Hetzelfde achthoekige LVP-logo is ook verwerkt in het schrijnwerk van de deur. Verder bestaat de gevelindeling uit poortopeningen waarvan de bovenlichten alternerend werden verwijderd, met schamppalen en een rolluik, en stalen fabrieksramen met kleine roeden. Volgens de bouwplannen omvat de plattegrond garages en magazijnen op de begane grond, en individuele kelders rond een centrale hal in de ondergrond, ontsloten door hellingbanen en een goederenlift. Op de ondiepe bovenverdieping bevinden zich een reeks kantoren en een conciërgewoning.

De opslagplaats aan de Ankerrui met een gevelfront in natuursteen en arduin, omvat een kelderverdieping en vier bouwlagen onder een plat dak. Asymmetrisch van compositie en bepaald door een risaliet met getrapt profiel, beantwoordt de in 1941 gebouwde opstand in vereenvoudigde vorm aan het oorspronkelijke ontwerp van het appartementsgebouw uit 1935. Somers spiegelde aanvankelijk het gevelontwerp van het appartementsgebouw aan dat van het hoofdgebouw, met een vergelijkbaar erkerrisaliet, een achthoekige raamomlijsting en een zelfde soort lantaarntoren met vlaggenmasten. Hoewel in 1952 verbouwd, getuigt de pui met het wapenschild van de stad Antwerpen boven een gevelbreed bovenlicht van deze rijkere planopvatting. Het schrijnwerk is vernieuwd. Volgens de bouwplannen vormen de bovenverdiepingen open plateaus verbonden door een centraal trappenhuis en een goederenlift, daar waar van de begane grond een doorgang naar de achterliggende gebouwen is afgesplitst.