Café De Pelikaan is een authentiek volkscafé met een begin-20ste-eeuwse interieur dat ondergebracht werd in een begin-19de-eeuws pand in het historische hart van Antwerpen, vlakbij de kathedraal. In het project "Red het volkscafé" van Volkskunde Vlaanderen, werd het café uitgeroepen tot één van de beste van Antwerpen.
Het café is ondergebracht op de begane grond van een hoekpand, gelegen in een klein bouwblok tussen de Melkmarkt en de Lijnwaadmarkt, ten oosten naast de kathedraal. Het pand telt vier bouwlagen onder een half pannen schilddak. De voor- en achtergevels van het pand (Melkmarkt en Lijnwaadmarkt) tellen twee traveeën, de zijgevel telt vier traveeën, waarvan de achterste travee geen muuropeningen heeft. Het pand staat ingetekend op het primitief kadasterplan (1830-1835) en onderging sindsdien geen fundamentele wijzigingen. Op basis van de stijlkenmerken van de eenvoudige, neoclassicistische lijstgevel van het pand, kunnen we het begin 19de eeuw situeren. De bovengevel van het pand was wellicht oorspronkelijk voorzien van een sobere bepleistering. Lijstgevel in rode baksteen, met regelmatig metselwerk, eenvoudig hoofdgestel onder de gootlijst, regelmatig geplaatste rechthoekige vensteropeningen met hardstenen boven- en onderdorpels en bakstenen ontlastingsbogen. Tussen elke bouwlaag, in elke travee, een in het metselwerk verzonken muuranker. Waar voor- en achtergevel grenzen aan het belendende pand, zijn witte natuurstenen neggen te zien, wellicht om het metselwerk te vervlechten met dat van het naastgelegen pand.
Op de begane grond van dit pand is café De Pelikaan ondergebracht, één van de meest authentieke volkscafés van Antwerpen. Uit bouwdossiers in het Stadsarchief van Antwerpen leren we dat zeker vanaf 1870 een cafépui aanwezig is op de hoek van de Melk- met de Lijnwaadmarkt. Het gaat echter nog niet over de huidige pui, die samen met het interieur in het begin van de 20ste eeuw te dateren valt. Het interieur is gaaf bewaard, met elementen die naar de art nouveau verwijzen, zoals de veelkleurige bloemmotieven in glas in lood die in de bovenlichten van de cafévensters zijn verwerkt. Fraaie houten pui op de hoek van de Melkmarkt, waarin een afgeschuinde hoek met cafédeur en twee flankerende cafévensters, allemaal in verzorgd vormgegeven houtwerk. Ook in de gevel aan de kant van de Lijnwaadmarkt is een dergelijke cafépui bewaard, zij het kleiner, met enkel een dubbele cafédeur als achteruitgang van de gelagzaal. De veelkleurige cementtegelvloer in het café, vooraan met geometrische motieven en achteraan met florale motieven, is eveneens typerend voor het begin van de 20ste eeuw. Talrijke cafés uit deze periode kregen een gelijkaardige tegelvloer. De wanden van het café zijn afgewerkt met houten lambriseringen waarin spiegels zijn verwerkt. Houten banken kregen een plaats tegen de lambriseringen. Toog en toogkast met spiegels zijn in dezelfde vormgeving als de lambriseringen. In het stadsarchief werden geen bouw- of milieuvergunningen gevonden betreffende dit café.
- Stadsarchief Antwerpen, Bouwdossiers, 1870 # 736.
- www.volkscafes.be (geraadpleegd op 24 oktober 2012).