Fasegewijs tot stand gekomen industriële site met beeldbepalende fabrieksschoorsteen langs de Hasseltse kanaalkom. De site is zeer bepalend geweest voor de Hasseltse industriële ontwikkeling langs de kanaalkom en is waarschijnlijk verbonden met de Windmolenveldwijk die ten zuidwesten ligt. Deze wijk is gebouwd tijdens het interbellum toen de fabriek een groot aantal werknemers kende. Het huidige complex ligt ingesloten tussen de Slachthuiskaai, de Oude-Broekermolenstraat en de Armand Hertzstraat.

HISTORIEK

Eind 19de eeuw zal de industrie langs het kanaal tot ontwikkeling komen. De site met de voormalige Broekermolen werd in deze periode gekocht door de firma "Société des Produits Chimiques de Hasselt" van Hertz en Wolff om er een fabriek voor chemische producten op te richten. De Broekmolen was gelegen op de hoek van de Slachthuiskaai en de Oude-Broekmolenstraat waar vroeger de Nieuwe Demer liep (naast en evenwijdig met de huidige Slachthuiskaai). In 1894 werd er een toelating gegeven voor het oprichten van de gelatine- of lijmfabriek en de eerste fabrieksgebouwen werden in 1895 geregistreerd op het kadaster. Tot 1927 werd er naast de gelatine voor de voeding en fotografie ook lijm geproduceerd. De beenderen en dierenhuiden voor de productie van gelatine waren afkomstig van het nabijgelegen slachthuis, maar werden ook aangevoerd via het kanaal en de spoorweg. Na de Eerste Wereldoorlog fusioneerde de fabriek met een fabriek in Vilvoorde die al in 1910 was overgenomen door Hertz en Wolff, onder de nieuwe naam "NV Gélatines Hasselt et Vilvorde". De fabriek zal blijven uitbreiden en andere fabrieken opkopen om zo tijdens het interbellum de grootste producent van gelatine te worden. Hierna zal de fabriek waarschijnlijk opgekocht en ondergebracht worden onder een Franse eigenaar. In 1954 begon men met de afbouw van de fabriek tot 1969 waarna de fabriek, die één van de grootste werkgevers was van Hasselt, sloot. Nadien zullen de fabrieksgebouwen vooral dienst doen als opslagruimte en kantoorruimte.

De meeste gebouwen werden opgericht tussen 1894 en 1896, later blijft men nog kleine uitbreidingen en aanpassingen aan de gebouwen doorvoeren tot de jaren 1920 (zie mutatieschetsen). In 1920 werden er ook twee huisjes voor de onderhoudstechnici geregistreerd op het kadaster (Oude-Broekermolenstraat nummers 19 en 21) en een aantal kleine woningen (nu vervangen) op de hoek van de Oude-Broekermolenstraat met de Slachthuiskaai op de locatie van de oude molen. Volgens de literatuur werden de fabrieksgebouwen in 1927 grotendeels vernield door een brand. Na de brand werd de fabriek verder uitgebreid richting Slachthuiskaai, werd er een feestzaal met fabriekswinkel opgericht (Oude-Broekermolenstraat nummer 13) en een derde woning voor een onderhoudstechnici (Oude-Broekermolenstraat nummer 15) (zie mutatieschets 1928). De huidige grote schoorsteen van 45 meter (later nog verhoogd of vervangen) werd in 1935 gebouwd ter vervanging van twee kleine schoorstenen en hetzelfde jaar geregistreerd op het kadaster. Tijdens het interbellum werden er nog een aantal wijzigingen op de site doorgevoerd met onder andere de bouw van een kantoor (Armand Hertzstraat nummer 23). Over de voormalige inrichting van de fabrieksgebouwen en de werking ervan zijn geen gegevens bekend. Een onderzoek naar de vergunningen in het stedelijk en provinciaal archief van "commodo et incommodo" zou meer informatie kunnen geven over de evolutie, de inrichting en de werking van de gebouwen.

BESCHRIJVING

Industriële bakstenen gebouwen die louter functioneel werden ontworpen en in de loop der tijden werden aangepast aan de nieuwe noden. Voornamelijk loodsen bestaande uit een betonnen structuur met bakstenen invulmetselwerk en nog een aantal met polonceauspanten. Voorts nog een aantal loodsen of werkplaatsen met sheddaken. Centraal ingebouwd staat een vierkante bakstenen watertoren met een golfplaten dak. Het meest beeldbepalend voor de fabriek en de omgeving is de centrale schoorsteen uit het interbellum. Het gaat om een (heden) vrijstaande schoorsteen van 60 meter hoog (ooit 90 meter) met bovenaan in witte letters "Gelatines" geschilderd.

De voormalige feestzaal uit het interbellum (Oude-Broekermolenstraat nummer 13) staat met de nok loodrecht op de straat en heeft een (heden) witgepleisterde voorgevel met een getrapt middenrisaliet, getrapte friezen en sierankers. Links hiervan garage met dezelfde uitwerking. De drie arbeidershuisjes uit het interbellum aan de Oude-Broekermolenstraat nummers 15, 19 en 21 zijn verzorgd uitgewerkt. Het gaat om aan elkaar gebouwde huisjes van één bouwlaag onder een pannen doorlopend zadeldak met (klimmende) dakvensters. Links aandak met top- en schouderstukken en een aangebouwd poortje onder trapgeveltje. Opgebouwd uit rode baksteen met gebruik van gesinterde baksteen voor de plint en voor de muuromlijstingen van nummer 15. Nummers 19 en 21 hebben kruiskozijnen met een witstenen omlijsting. Voorst gebruik van sierankers. De muuropeningen waren voorzien van verzorgd groen geschilderd schrijnwerk met een kleine roedeverdeling (heden verwaarloosd). Tegen de Armand Hertzstraat staan latere bedrijfsgebouwen en kantoren (uit het interbellum). Sober uitgewerkte bakstenen gebouwen (nu witgeschilderd) van twee bouwlagen onder platte daken en met rechthoekige muuropeningen.