erfgoedobject

Monument voor Peter Benoit

bouwkundig element
ID
215417
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/215417

Juridische gevolgen

Beschrijving

In het park voor de feestzaal Harmonie is een arduinen gedenkteken met fontein voor Peter Benoit (1834-1901) gelegen, ontworpen door Henry van de Velde in 1933. Het monument werd onthuld op 12 december 1934 op het plein voor de Koninklijke Vlaamse Opera op de Frankrijklei. In 1953-54 werd het gedenkteken verplaatst naar de tuin van de Harmonie.

Historiek

Met musicoloog, musicus en componist Peter Benoit, ook gekend onder de naam 'Vader der Vlaamse muziek' of 'De Vlaamse Bard die zijn volk leerde zingen', kende de Vlaamse muziek en het Vlaamse koorleven in de tweede helft van de 19de eeuw een heropleving. Hij gaf via zijn composities de muziek de eigenheid terug die het in de 17de en 18 de eeuw door politieke, sociale en economische troebelen verloren was. Als musicoloog begreep hij dat de muziek niet alleen toebehoorde aan de burgerij of de adel, maar dat ook de massa muziek nodig had. Hij zag in dat goede muziek een goed onderwijs vroeg. In 1876 stichtte hij zijn Vlaamse Muziekschool waar uitsluitend in het Nederlands lessen werden gegeven. Het duurde tot 1897 vooraleer Benoit erin slaagde zijn Muziekschool als het Koninklijk Vlaams Muziekconservatorium van Antwerpen te laten erkennen. Als Vlaamsgezinde streed hij voor de oprichting van een eigen Vlaamse opera. Benoit ligt aan de basis van de oprichting van het Vlaamse operagezelschap. Hij ijverde ook voor een eigen Vlaams operagebouw. De opera werd enkele jaren na zijn dood op de Frankrijklei te Antwerpen gerealiseerd.

Op 11 maart 1901, de dag van de begrafenis van Peter Benoit, werd in de gemeenteraadszitting van Antwerpen besloten een openbaar gedenkteken voor hem op te richten. Het was pas op 12 maart 1906 dat de Commissie van Schone Kunsten besloot een prijskamp uit te schrijven. Ze besloten aan het College van Burgemeester en Schepenen voor te leggen om het gedenkteken enkel op stadskosten op te richten, zodat de stad de autonomie over de in te richten wedstrijd kon behouden. Op deze manier was het mogelijk een wedstrijd te organiseren die enkel toegankelijk zou zijn voor beeldhouwers die hun werkplaats te Antwerpen hadden.

Ondertussen had de stadsbouwmeester Alexis Van Mechelen, op basis van de voorschriften van de stadssecretaris die het monument een plaats gaf op de Frankrijklei vlak voor de Vlaamse Opera, een ontwerp gemaakt van de omgeving waarin dit monument zou kunnen worden opgericht. Op 21 oktober 1908 werd het werk Illusie van kunstenaar Emile Vloors bekroond. Het werk bestond uit een linker, rechter en centraal deel. In het centrale deel van zijn werk verwerkte hij een standbeeld van de denkende Peter Benoit, symbool van de dromende dichter starend over het water naar zijn inspiratie, een groep van drie vrouwen die de vreugde, melancholie en gramschap symboliseerde. Dit ontwerp werd echter nooit uitgevoerd.

Het is pas in maart 1933 dat er opnieuw aandacht kwam voor de oprichting van een monument aan Peter Benoit. Op 22 maart 1933 liet het Peter Benoitfonds, opgericht in augustus 1902, weten aan het stadsbestuur van Antwerpen dat men begonnen was met een openbare geldomhaling. Deze omhaling had tot doel een herdenkingsmonument voor Benoit op te richten vlak voor de Koninklijke Opera. Later bevestigden zij dat de heer Henry van de Velde bereid was het gedenkteken te ontwerpen en uit te voeren. De keuze voor Henry van de Velde is te verklaren. Peter Benoit was een goede vriend van Henry's vader.

Ondanks talrijke negatieve kritieken ging de oprichting van het monument door. De inhuldiging vond plaats op 12 augustus 1934. De feestelijkheden, eveneens ter ere van de honderdjarige viering van Peter Benoits geboorte, duurden nog tot 19 augustus datzelfde jaar. Het grote, strakke gedenkteken, uitgevoerd in hardsteen, bestond uit verschillende muren rondom een grote lier. Het monument werd ingeplant op een uitgestrekt plein met een lange balustrade. Voor het monument werd een aanzienlijke waterpartij voorzien. Achter het monument moesten drie bomen in een halve cirkel komen. Het geheel heeft een monumentale uitstraling, het is streng opgebouwd en vertoont een gelede opbouw, afgewisseld met waterpartijen.

Na de inhuldiging ontstonden talrijke technische problemen, voornamelijk met de waterpartijen. Dit veroorzaakte een hele reeks aanpassingen aan de omgeving van het monument. Toen architect Henry van de Velde in juni 1938 een bezoek bracht aan Antwerpen reageerde hij verontwaardigd en vernederd in een brief aan Camille Huysmans, burgemeester van Antwerpen, waarin hij zijn hulp inriep om het monument in zijn oorspronkelijke toestand te herstellen: De toestand van het monument verbeterde na deze aanmaning van de architect echter niet.

Op 16 november 1950 besloot het College van Burgemeester en Schepenen, omwille van het toenemende verkeer op de Frankrijklei, het Benoitmonument te verplaatsen. Dit College gaf de opdracht aan de Dienst Stadswerken en Stadsgebouwen en aan de Dienst Parken en Plantsoenen er een betere plaats voor te zoeken. Uiteindelijk werd op de gemeenteraad van 8 juni 1951 besloten het monument te verplaatsen naar de tuinen van de Harmonie. Op 20 januari 1953 is men begonnen met het uitbreken en overbrengen van het Benoitmonument naar de Harmonie. De werken eindigden op 2 december 1953. Het gedenkteken werd op 10 juli 1997 beschermd als monument.

Architectuur

Het ontwerp van Henry van de Velde, een belangrijke vertegenwoordiger van de art nouveau in ons land, is een goed voorbeeld van een interbellumsculptuur, in een sobere art-decostijl. Het is opgebouwd uit een muur waarop in grote letters de naam van de componist en zijn geboorte- en sterftejaar staan geschreven in een licht reliëf: op de achterste wand links "1834 / PETER" en rechts "BENOIT / 1901". In het midden vloeit uit een lier, gebeeldhouwd door Oscar Jespers, water in een kom. Deze lier staat symbool voor de harmonie die in Benoits werk terug te vinden is. Op de lange wand vooraan staan de titels van zijn belangrijkste werken vermeld: "LUCIFER DE SCHELDE DE OORLOG RUBENSCANTATE DE WERELD IN DE RIJN".

  • DEPUYDT K. 2005: Standbeelden in de openbare ruimte, onuitgegeven masterproef Universiteit Gent, 71-88.

Auteurs: Depuydt, Katrijn
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

De gemeenteraadsbeslissing om het monument te verplaatsen gebeurde niet op 8 juni 1951, maar wel op 27 december 1951.

  • Informatie verkregen van S. Segers (9 maart 2023).
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Monument voor Peter Benoit [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/215417 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.