Het oorlogsgedenkteken van As is ontworpen door architect J. Reumers ter nagedachtenis van de slachtoffers van beide wereldoorlogen.

Historiek

Het oorlogsgedenkteken "ter nagedachtenis van de gevallen Oudstrijders, Weggevoerden, Politieke Gevangenen, Weerstanders van de beide laatste Oorlogen", werd plechtig ingehuldigd op zondag 6 augustus 1950. Aanvankelijk stond het gedenkteken op het kruispunt van de Dorpsstraat en de Weg naar Bree in As. In de jaren 1970 werd het Kerkplein rondom de in 1950 gebouwde Sint-Theresiakerk heraangelegd en op 16 oktober 1975 besloot de gemeenteraad het gedenkteken te verplaatsen naar het Kerkplein. Het plein splitste zich toen op in een met gras begroeid perceel en parking ten zuiden en zuidoosten van de kerk, en een meer symmetrisch aangelegd gedeelte met verharde paden, perken, en met gras en beplanting begroeide delen ten noordwesten. Ongeveer in het midden van dit pleindeel, op een centrale as in het verlengde van de kruisbeuk van de kerk, stond het oorlogsgedenkteken in de open ruimte. Rondom het monument werd een nieuwe aanleg voorzien met in een vierkant geschikte buxusperken, verharde paden en vlaggenstokken.

In 2018 werd gestart met de heraanleg van het centrum van As. Dit kaderde in een opwaardering van het centrum als centrale plek binnen de gemeente met een concentratie van de openbare en privé-dienstverlening, de lokale handel, de horeca en het verenigingsleven, gecombineerd en verweven met wonen. In een eerste fase werd het Kerkplein voor bijna de helft, langsheen de ganse zuidwestzijde, bebouwd met een langgestrekte moderne nieuwbouw van drie bouwlagen hoog, op de begane grond ingericht als bibliotheek, op de verdiepingen met appartementen. Een volgende fase omvatte de herinrichting van het plein zelf. Deze ruimtelijke ontwikkelingen in de nabijheid van het oorlogsgedenkteken maakte dat het heden niet meer centraal staat in de resterende open ruimte. De omringende aanleg uit de jaren 1970 bleef niet behouden binnen de heraanleg van het plein.

Beschrijving

Het oorlogsgedenkteken van blauwe hardsteen (gefrijnd?) is obeliskvormig en omgeven door een zeszijdig aarden perkje met hardstenen boord. Op de boord van het perkje staat vooraan rechts: J. REUMERS / ARCHITECT. De obelisk staat op een getrapt zeszijdig basement dat op drie plaatsen onderbroken wordt door een getrapte voluut die reikt tot aan de boord van het omringende perkje. Het onderste gedeelte van de obelisk wordt, telkens tussen de voluten, uitgewerkt met een reliëf op sokkel.

Aan de voorzijde van de obelisk prijkt bovenaan een wapenschild van blauwe hardsteen met de Belgische leeuw in reliëf, daaronder de Belgische driekleur en centraal een reliëf van witte natuursteen, met de voorstelling van een treurende vrouw op een sokkel in een lang gewaad met kap. De rechterhand is tegen de mond gedrukt en in de linkerhand houdt zij een lauwerkrans. Boven het beeld leest men de in blauwe hardsteen uitgehouwen inscriptie GEMEENTE/AS, onderaan het reliëf, vooraan op de sokkel, de inscriptie: AANDENKEN / AAN AL DE / SLACHTOFFERS / DER BEIDE / OORLOGEN. Schuin tegen de sokkel van het zeszijdig basement ligt een herdenkingssteen met naamvermelding van de oorlogsslachtoffers van As uit de beide wereldoorlogen. De andere twee zijden van de obelisk zijn gelijkaardig opgevat. Aan de ene zijde toont een gebeeldhouwd reliëf van witte natuursteen een zwaard, een schild, twee lauwertakken, een Maltezerkruis en een helm. Op de getrapte sokkel staat de inscriptie: SOLDATEN / 1914-1918 / 1940-1945. Het reliëf op de andere zijde beeldt een zwaard, een rooster, een keten, een lauwerkrans en een in een driehoek gevatte leeuwenkop uit. Op de getrapte sokkel leest men de inscriptie: POLITIEKE / GEVANGENEN / WEERSTANDERS. Aan beide zijden prijkt bovenaan een Grieks kruis in reliëf.

Het oorlogsgedenkteken van As staat op het Kerkplein, ten noordwesten van de Parochiekerk Sint-Theresia, en werd ontworpen door architect J. Reumers ter nagedachtenis van de slachtoffers van beide wereldoorlogen.

Historiek

Op 15 augustus 1914 kreeg As voor het eerst bezoek van een groep van zeven ulanen verkenners, die te paard om 11 uur door het dorp reden in de richting van Bree. Rond 13 uur keerde één ulaan van Bree naar As terug. Twee gendarmen gingen hem tegemoet en vroegen hem zich over te geven. Daar de man wou vluchten, werd eerst het paard gedood door een geweerschot en door een tweede en derde schot de jongeman dodelijk gewond. Na overbrenging naar het hospitaal van Genk, overleed hij daar. Zijn weergekeerde strijdmakkers werden door de plaatselijke bevolking over de gebeurtenissen niet ingelicht, waardoor As van represailles gespaard bleef. De dagen daarop kwamen bijna elke dag verkenners navraag doen over het gebeurde. Een twintigtal bezette de gendarmerie van het dorp. Met ijzeren balken stootten zij de zware poort aan stukken, beukten alle deuren van de gendarmeriewoningen open en namen alle toebehoren mee, ook de bewapening van de gesneuvelde ulaan. Zij haalden de Belgische driekleur neer en verlieten het dorp onder de bedreiging van vernieling en brand. Op 22 september 1914 werden twee Belgische vrijwilligers op de fiets door enkele Duitsers doodgeschoten, waarna ze in een zelfde graf op het kerkhof begraven werden. Op 5 oktober werd de gendarmerie van As door de Duitsers geplunderd. Op 2 december 1916 werden vijftien 'werkloze' mannen uit As per trein van Hasselt naar Duitsland gevoerd. Op 23 februari 1917 beslisten de Duitsers in As een schietveld aan te leggen, waarna de bezetting van het dorp een permanent karakter kreeg. Samen met dit schietveld vestigde zich er ook een vliegerafdeling. Het vliegveld werd na de oorlog door de Belgen overgenomen en werd in 1925 opgedoekt.

Na de Tweede Wereldoorlog, en ter nagedachtenis van de slachtoffers van beide oorlogen, werd in As een gedenkteken opgericht. Het oorspronkelijke plan van het gedenkteken werd enkele keren aangepast, na opmerkingen van stedenbouw en waarschijnlijk ook omwille van de kostprijs. Het monument zou aanvankelijk in rijkere materialen zijn ontworpen. Volgens door de Nationale Strijdersbond As bewaarde documenten (uitnodigingskaart en -brief, programma, boek met verslagen van de Koninklijke Vereniging Nationale Strijdersbond van België en originele plannen van de architect) werd het gedenkteken ontworpen door architect J. Reumers (Onderwijslaan 7, Waterschei) en werd het plechtig onthuld op zondag 6 augustus 1950. Volgens de uitnodigingskaart werd het monument onthuld "ter nagedachtenis van de gevallen Oudstrijders, Weggevoerden, Politieke Gevangenen, Weerstanders van de beide laatste Oorlogen". De inhuldiging ging gepaard met een hoogmis, een stoet, plechtigheden aan het gedenkteken en een concert door de fanfare.

Vanaf 1950 stond het monument op het kruispunt van de Dorpsstraat en de Weg naar Bree. Op 16 oktober 1975 besloot de gemeenteraad het gedenkteken te verplaatsen. Eenparig besluit de Raad het monument van de gesneuvelden te plaatsen op het kerkplein midden op het laagste graspark. In het jaar 1975 is de weg in de Dorpsstraat helemaal vernieuwd met aanleg van riolering enzovoort. Waarschijnlijk moest daardoor de gedenksteen verplaatst worden. Kort na de gemeenteraadsbeslissing moet de verhuis hebben plaatsgehad.

Beschrijving

Het oorlogsgedenkteken, van blauwe hardsteen, is omgeven door een zeszijdig aarden perkje met hardstenen boord en is samengesteld uit een driezijdige obelisk op een getrapt basement. Ter hoogte van de afgeschuinde hoeken van de obelisk komen drie voluten voor. Op de hardstenen boord van het perkje staat vooraan rechts: "J. REUMERS / ARCHITECT". Aan de voorzijde van de pijler prijkt bovenaan een wapenschild met Belgische leeuw in reliëf. Daaronder is de Belgische driekleur aangebracht. Helemaal onderaan staat een beeld van witte natuursteen, met de voorstelling van een treurende vrouwelijke figuur in een lang gewaad met kap, de rechterhand tegen de mond gedrukt en in de linkerhand een lauwerkrans. Het beeld is opgesteld tegen een lage rechthoekige getrapte pijler op een getrapte sokkel met inscriptie: "AANDENKEN / AAN AL DE / SLACHTOFFERS / DER BEIDE / OORLOGEN". Boven het beeld leest men het opschrift: "GEMEENTE / AS".

De linkerzijde van de obelisk is gelijkaardig opgevat. Het gebeeldhouwde reliëf toont hier een zwaard, een schild, twee lauwertakken, een Maltezer kruis en een helm. Op de getrapte sokkel komt volgende inscriptie voor: "SOLDATEN / 1914-1918 / 1940-1945". Ook de rechterzijde is analoog, met in reliëf weergegeven: een zwaard, een rooster, een keten, een lauwerkrans en een leeuwenkop gevat in een driehoek. Op de getrapte sokkel rechts leest men volgende inscriptie: "POLITIEKE / GEVANGENEN / WEERSTANDERS". Links en rechts komt bovenaan een gelijkbenig kruis voor in reliëf.

Monument "ter nagedachtenis van de gevallen Oudstrijders, Weggevoerden, Politieke Gevangenen, Weerstanders van de beide laatste Oorlogen", plechtig onthuld op zondag 6 augustus 1950. Aanvankelijk stond het monument op het kruispunt van de Dorpsstraat en de Weg naar Bree. Op 16 oktober 1975 besloot de gemeenteraad het gedenkteken te verplaatsen naar het Kerkplein.

Het oorlogsgedenkteken van blauwe hardsteen verwijst qua vormgeving naar een obelisk en is omgeven door een zeszijdig aarden perkje met hardstenen boord. De driezijdige obelisk staat op een getrapt basement met ter hoogte van de afgeschuinde hoeken drie voluten. Op de boord van het perkje staat vooraan rechts: J. REUMERS / ARCHITECT. Aan de voorzijde van de obelisk prijkt bovenaan een wapenschild met de Belgische leeuw in reliëf. Daaronder is de Belgische driekleur aangebracht.

Helemaal onderaan staat een beeld van witte natuursteen, met de voorstelling van een treurende vrouw in een lang gewaad met kap; de rechterhand is tegen de mond gedrukt en in de linkerhand houdt zij een lauwerkrans. Het beeld is opgesteld tegen een rechthoekige plaat op een getrapte sokkel met inscriptie: AANDENKEN / AAN AL DE / SLACHTOFFERS / DER BEIDE / OORLOGEN. Boven het beeld leest men het opschrift: GEMEENTE / AS.

De linkerzijde van de obelisk is gelijkaardig opgevat. Het gebeeldhouwde reliëf toont hier een zwaard, een schild, twee lauwertakken, een Maltezer kruis en een helm. Op de getrapte sokkel komt volgende inscriptie voor: SOLDATEN / 1914-1918 / 1940-1945. De rechterzijde is analoog, met in reliëf een zwaard, een rooster, een keten, een lauwerkrans en een leeuwenkop gevat in een driehoek. Op de getrapte sokkel rechts leest men volgende inscriptie: POLITIEKE / GEVANGENEN / WEERSTANDERS. Links en rechts komt bovenaan een Grieks kruis voor in reliëf.