Het oorlogsmonument werd rond 1920 ontworpen door architect Jan van Asperen en beeldhouwer Edouard Vereycken om de feiten en slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog en bij uitbreiding van de Tweede Wereldoorlog te gedenken.

HISTORIEK

Na het vertrek van het Elfde Linieregiment uit Hasselt naar Luik, werd de politiedienst in de stad uitgeoefend door de Burgerwacht, die haar intrek had gevonden in de Herkenrodekazerne in de Maastrichterstraat. Op 6 augustus 1914 schoten de gendarmen op een groep Duitse ruiters in genoemde straat. Twee vijandelijke soldaten werden gedood, een derde kreeg een schot door de long. De overigen vluchtten weg, de Maastrichterpoort uit. Daarna kwam het gros van het Duitse leger afgezakt, voornamelijk na de beroemde Slag van Halen van 12 augustus. 187 leden van de Burgerwacht werden, na de naamafroeping op het stadhuisperron in aanwezigheid van de Duitse majoor Boden, op 23 augustus 1914 weggevoerd naar Munsterlager. Gedurende hun afwezigheid werd de gendarmeriekazerne in brand gestoken.

In tegenstelling tot wat bepaalde naburige dorpen en steden moesten betreuren, had Hasselt betrekkelijk weinig materiële schade geleden van de oorlog. Vaderlanders, door de Duitsers van spionage beschuldigd, werden omgebracht: de twee eersten werden op het kerkhof van Kuringen begraven, twee anderen op dat van Zonhoven, terwijl nog vijftien de kogel kregen in de Kolonel Dusartkazerne en daar in twee greppels werden gelegd.

Op 2 december 1916 werden tweehonderd arbeiders, door de Duitsers als werkloos erkend, naar Duitsland of naar Vlaanderen overgebracht. De burgerbevoorrading gebeurde door tussenkomst van het Spaans-Amerikaans voedingscomiteit, dat zijn stapelhuis in de stadszaal had.

Op 11 november, de dag van de wapenstilstand, werd het gerechtshof van Hasselt door de terugtrekkende Duitse troepen in brand gestoken. De rijksmiddelbare meisjesschool, op hetzelfde adres gehuisvest, ging ook in de vlammen op.

Op een gedenkplaat tegen de achterzijde van het ereperk op het Oud Kerkhof, Kempischesteenweg, staan de namen gebeiteld van 149 gesneuvelden, in alfabetische volgorde en in veertien naast elkaar staande groepen. Bij gebrek aan het exacte aantal gesneuvelden kunnen de lijsten op het Oud Kerkhof, in een document in het Stadsarchief en de vermelding op een eikenhouten sculptuur in het Museum Stellingwerff-Waerdenhof enige verduidelijking brengen. Plechtig werd de intrede van de wapenstilstand en de thuiskomst van het Elfde Linieregiment, meer nog het bezoek van koning Albert I en de kroonprins, op 9 januari 1919 gevierd.

Op zondag 8 oktober 1922 werd op de de Schiervellaan, op het kruispunt met de Statiestraat (de huidige Bampslaan), het ‘Provinciaal Gedenkteken ter nagedachtenis van de Limburgers gestorven voor het Vaderland’ (1920), in tegenwoordigheid van Koning Albert I en Koningin Elisabeth onthuld. Bij die gelegenheid vond in het lokaal van de Koninklijke Maatschappij Sint-Cecilia een koloniale tentoonstelling plaats.

Jan van Asperen uit Antwerpen was door de Provinciale commissie als ontwerper aangesteld. De beeldhouwwerken, van de hand van Edouard Vereycken, werden in brons gegoten door de bronsgieterij F. Albers van Antwerpen.

Het provinciaal oorlogsmonument stond tot 1998 op het kruispunt van de Boulevard met de Bampslaan en de Havermarkt. Tijdens de grote heraanlegwerken van de Boulevard werd het verplaatst naar het erepark aan het Kolonel Dusartplein. De eigenlijke verplaatsing zal gebeurd zijn in 1998 of voorjaar 1999. Aan de voet van dit gedenkteken vinden sindsdien de voornaamste vaderlandse plechtigheden plaats.

BESCHRIJVING

Het natuurstenen monument heeft een achthoekig geprofileerd voetstuk van zeven meter diameter, met op de vier hoeken plaats voor eenjarige plantjes. Op dit basement prijkt een vierzijdige obelisk met afgeschuinde gegroefde hoeken, onderaan versierd met beeldhouwwerk in bronzen hoogreliëf. Vier levensgrote beelden, telkens onderaan rechts getekend “E. VEREYCKEN” en opgesteld tegen een onderaan kwarthol geprofileerde en bovenaan getrapte stele, evoceren de oorlogsellende en de moed van het volk. Aan de voorzijde ziet men een soldaat in volledige uitrusting, die zijn zwaard trekt. Aan de rechterzijde staat een oude naakte man met de handen met touw ingebonden op de rug; hij zakt door de knieën van droefheid. De linkerzijde toont een moeder in lange kapmantel met een ingeduffeld slapend kind, op de vlucht. Aan de achterzijde staat een naakte man, wanhopig, de handen in het haar. Op de getrapte basis van het voorste beeld komt op de rechterzijde volgende inscriptie voor: “J. VAN ASPEREN/ (?)/ ED. VEREYCKEN/ (?)”. Op de twee zijvlakken van de obelisk staat gebeiteld “1914-/ -1918 en 1940-/ -1945” en op de voor- en achterzijde komt het wapenschild van Limburg voor met de inscriptie: “AAN/ DE/ LIM/ BUR/ GERS/ VOOR HET/ VADERLAND/ GEVALLEN” en een kruis waaronder het opschrift: “AUX/ LIM/ BOUR/ GEOIS/ MORTS/ POUR LA/ PATRIE”.