Appartementsgebouw in beaux-artsstijl op de hoek van de Van Breestraat en de Lange Leemstraat, opgetrokken in opdracht van Paulin Baelde, naar een ontwerp door de architect Joseph Hertogs uit 1920.

Historiek en context

Paulin Joseph Marie Baelde (1854-1925), wisselagent van beroep en vennoot in de firma Baelde frères, was de vader van de liberale politicus Paul Baelde (1878-1953), Antwerps schepen in 1918-1921 en 1933-1938, en Belgisch volksvertegenwoordiger in 1928-1936. Hertogs had eerder in 1920 verbouwingen uitgevoerd aan de kantoren van Baelde frères in de Minderbroedersrui. Het complex werd in 1921 opgetrokken door het aannemersbedrijf G. Hargot & R. Somers, concessiehouders in Antwerpen van de Franse betonconstructeur Béton Armée Système Hennebique.

Het perceel maakt deel uit van het zuidelijke bouwblok van de Van Breestraat, tussen de Lange Leemstraat en de Mechelsesteenweg, dat in 1914 haast volledig werd verwoest tijdens de driedaagse beschieting van Antwerpen door de Duitse artillerie. Dit bombardement dat in de nacht van 7 oktober begon en zonder onderbreking aanhield tot 9 oktober, deed een twintigtal grote brandhaarden in en rond de binnenstad ontstaan, waardoor ganse huizenblokken in vlammen opgingen. Op de hoek met de Lange Leemstraat bevond zich een neoclassicistische eenheidsbebouwing samengesteld uit een herenhuis met koetshuis en twee aanpalende burgerhuizen, die de percelen nummers 17, 19 en 21 besloeg. Het geheel werd volgens de bouwaanvraag uit 1870 opgetrokken door de heer L. Van den Abeele, de ontwerper noch aannemer vallen uit het bouwdossier af te leiden. De elf panden die in de Van Breestraat op de muren na uitbrandden, werden tijdens of kort na de oorlog binnen de bestaande perceelstructuur heropgebouwd, zeven waaronder het appartementsgebouw Baelde als volledige nieuwbouw (nummers 17 tot 29), twee met behoud van de nog staande structuur achter een nieuw gevelfront (nummers 31 en 33), en twee met herstel van de gevel naar vooroorlogs uitzicht (nummers 35-37).

Ontstaan kort na de Eerste Wereldoorlog, tijdens het laatste decennium van zijn carrière, behoort het appartementsgebouw Baelde tot het late oeuvre van Joseph Hertogs. De ingehouden beaux-artsstijl die hij hier toepast, sluit nog aan bij zijn ontwerpen uit de jaren 1905-1915 met een vormentaal ontleend aan de Franse régence- en Lodewijk XVI-stijl. Tijdens de jaren 1920 realiseerde de architect naast enkele villa’s in de Nieuw-Parkwijk "Den Brandt", twee monumentale kantoorgebouwen voor de maritieme sector: de zetels van de rederijen Agence Maritime Internationale in de Sint-Katelijnevest, en Armement Deppe aan het Verbindingsdok. In 1928 ging Hertogs ten slotte een associatie aan met de architect Gerard De Ridder, die het bureau ook na het overlijden van zijn vennoot nog enkele jaren in beider naam zou voortzetten. Hertogs geldt als een van de meest succesvolle architecten in Antwerpen, met een loopbaan in dienst van de mercantiele burgerij die bijna een halve eeuw omspant, en een vijfhonderdtal woningen en openbare gebouwen opleverde.

In Antwerpen geldt het appartementsgebouw Baelde, met de door Guillaume Van Oenen gelijktijdig gerealiseerde "Résidence Van Dyck" in de Antoon Van Dyckstraat, als een van de allereerste flats van hoge standing, die na de Eerste Wereldoorlog werden opgetrokken. Het op de burgerij gerichte appartement kende een voorzichtig debuut in de Scheldestad omstreeks 1910, met als meest opvallende vroege voorbeeld de "Residentie Carlier" op de hoek van de Britselei en de Mechelsesteenweg, ontworpen door architect Jos Goeyvaerts in 1913. Begin jaren 1920 legden vooral de architecten François Dens en Alfred Portielje zich toe op de ontwikkeling van deze typologie, aanvankelijk in beaux-arts- en later in art-decostijl. Op de definitieve doorbraak van het appartementsgebouw was het wachten tot de jaren 1930, na de wet op het mede-eigendom uit 1924. Uit deze periode dateert ook de Résidence du Nouveau Parc in de Eglantierlaan, één van de laatste en meest prestigieuze realisaties die Hertogs nog samen met De Ridder ontwierp.

Architectuur

Het programma van het uit twee wooneenheden bestaande appartementsgebouw Baelde, omvatte oorspronkelijk een groot café- of winkelpand en drie kleinere winkelruimten telkens met woonst op de entresol, en vermoedelijk in totaal acht appartementen van hoge standing, ontsloten door twee trappenhuizen. Vandaag is het complex opgedeeld in 36 studentenkamers, met behoud van authentieke interieurelementen als parketten, stucplafonds, marmeren schouwen en binnenschrijnwerk.

Met een afgeschuind gevelfront dat zich in totaal over zestien traveeën uitstrekt, telt het vastgoedcomplex vijf bouwlagen en een entresol, onder een plat dak. Daarbij is de bovenste verdieping zijde Lange Leemstraat opgevat als pseudo-mansarde, een oplossing ingegeven door het gedeeltelijk overschrijden van de toegestane bouwhoogte met 3 m. De lijstgevel beantwoordt aan een klassieke drieledig schema, opgebouwd uit de hoge pui met entresol, de drie verdiepingen hoge bovenbouw, en de topgeleding opgevat als attiek of mansarde. Materiaalgebruik en detaillering versterken de nadrukkelijk horizontale opdeling: de pui combineert een natuurstenen parement met schijnvoegen zijde Van Breestraat, met een breed opengewerkte structuur geritmeerd door arduinen pilasters zijde Lange Leemstraat; de bovenbouw heeft een parement uit baksteenmetselwerk in kruisverband, verwerkt met natuursteen voor speklagen en omlijstingen. Het verticale ritme berust op de verspringende kroonlijsthoogte tussen beide wooneenheden, het driezijdig uitspringende trappenhuis dat deze opdeling markeert, de afgeschuinde hoektravee, en de drie inkomportalen in arduinen omlijsting. Een bow-window overgaand in een gestapelde korfboogloggia markeert de middenas zijde Van Breestraat; symmetrisch geplaatste cartouches, balkons met smeedijzeren neorégence-borstwering in de midden- en zijtraveeën, en houten of zinken dakkapellen met gebogen of driehoekige frontons, verlevendigen de opstand zijde Lange Leemstraat. Verder bepalen registers van rechthoekige vensters de regelmaat van de compositie, gevat in vlakke omlijstingen met sluitsteen, oplopend over de tweede en de derde verdieping. Het houten schrijnwerk van deuren, vensters, rolluikkasten en winkelpuien, de laatste met typische rondboogroeden ter hoogte van de entresol, is nog gedeeltelijk bewaard.

Vermoedelijk omvatten beide wooneenheden telkens één ruim appartement per verdieping, maar vanwege het ontbreken van de bouwplannen in het bouwdossier en de recente herindeling, valt de oorspronkelijke plattegrond nog moeilijk te reconstrueren. De winkelwoonsten op het entresolniveau, beschikten over een woonkamer die via een spiltrap in verbinding stond met de winkel, twee slaapkamers en een een badkamer.