Dokterswoning in beaux-artsstijl gebouwd in opdracht van de oogarts Abraham "Fritz" Brandes, naar een ontwerp door de architect Joseph de Lange uit 1920.

Historiek en context

Abraham "Fritz" Brandes (Soest, 1870-Brussel, 1944), emigreerde in 1884 met zijn ouders en jongere broer Salomo (Uden, 1874-Auschwitz, 1942) vanuit Bremen naar Antwerpen. Hij was de oudste zoon van handelsagent Edouard Brandes (Harderwijk, 1842-Den Haag, 1902) en Rozette Herschel (°Amersfoort, 1845), die huwden in 1869. Hij vertrok in 1888 naar Brussel voor zijn medische studies, en vestigde zich in 1897 opnieuw te Antwerpen, waar hij naast zijn privé-praktijk als oogarts verbonden was aan het Sint-Elisabethgasthuis. Uit zijn huwelijk te Straatsburg in 1899 met Lucie Cécile Baumann (Straatsburg, 1875) kwamen twee kinderen voort geboren te Antwerpen in 1900 en 1902. Oogarts Brandes was ook al vóór de Eerste Wereldoorlog op dit adres gevestigd.

Het perceel maakt deel uit van het zuidelijke bouwblok van de Van Breestraat, tussen de Lange Leemstraat en de Mechelsesteenweg, dat in 1914 haast volledig werd verwoest tijdens de driedaagse beschieting van Antwerpen door de Duitse artillerie. Dit bombardement dat in de nacht van 7 oktober begon en zonder onderbreking aanhield tot 9 oktober, deed een twintigtal grote brandhaarden in en rond de binnenstad ontstaan, waardoor ganse huizenblokken in vlammen opgingen. Een eenheidsbebouwing van vier burgerhuizen in Louis-Philippestijl stijl gebouwd omstreeks 1865 besloeg de percelen nummers 23 tot 29. Opdrachtgever, ontwerper noch bouwjaar van dit complex konden worden geïdentificeerd. De elf panden die in de Van Breestraat op de muren na uitbrandden, werden nog tijdens of kort na de oorlog binnen de bestaande perceelstructuur heropgebouwd, zeven waaronder de dokterswoning Brandès als volledige nieuwbouw (nummers 17 tot 29), twee met behoud van de nog staande structuur achter een nieuw gevelfront (nummers 31 en 33), en twee met herstel van de gevel naar vooroorlogs uitzicht (nummers 35-37).

De van oorsprong Nederlands-Joodse architect Joseph de Lange bouwde tijdens de eerste helft van de 20ste een bloeiende praktijk uit in Antwerpen, voornamelijk in dienst van de Joodse religieuze gemeenten en burgerij. Begonnen in 1903, ontwierp hij vóór de Eerste Wereldoorlog zowel in eclectische als in art-nouveaustijl. De dokterswoning Brandès behoort tot de vroegste realisaties uit het interbellum, ontworpen in een veeleer conventionele stijl. Daarentegen toonde de woning Kleinberg die een jaar later hogerop in de Van Breestraat tot stand kwam, reeds de eerste aanzetten van de gematigde art-decostijl waarnaar zijn architectuur later in de jaren 1920 zou evolueren. Zijn bekendste werk uit deze periode is het bekroonde, maar niet uitgevoerde wedstrijdontwerp uit 1923, voor de latere synagoge Romi Goldmuntz in de Oostenstraat. De architect vluchtte na de Duitse inval in 1940 met zijn gezin naar de Verenigde Staten, en overleed in 1948, na een kortstondige hervatting van zijn loopbaan in 1946-1947.

Architectuur

Met een gevelbreedte van vier traveeën, omvat de rijwoning een souterrain en drie bouwlagen onder een zadeldak. De lijstgevel heeft een cementbepleistering in imitatie-natuursteen, op een arduinen plint. Asymmetrisch van opzet en nadrukkelijk verticaal geleed door korfbooglisenen, legt de compositie de klemtoon op de gekoppelde linker zijtraveeën. Deze worden ter hoogte van de eerste verdieping gemarkeerd door een bow-window met bekronend smeedijzeren balkon. Het sobere geveldecor bepaalt het gestrenge karakter van deze architectuur, met als enige versiering aan het classicisme ontleende borstweringpanelen met schijven in de uitgespaarde hoeken op de eerste verdieping, een stafwerkfries onder de kroonlijst op consoles, en bescheiden rankwerk op de deurlatei, de bow-windowconsole en als uitloper van de liseenprofielen. Het oorspronkelijk houten schijnwerk van de inkomdeur en vensters is bewaard, evenals het smeedwerk van de borstweringen met vergulde rozetten en de keldertralies. Het glas-in-loodraam in het bovenlicht van de deur stelt een zoenend paartje voor, afgebeeld in profielbuste.

De plattegrond beantwoordt aan de typologie van de praktijkwoning bedoeld voor een welstellende levensstijl, met een strikte scheiding tussen artsenpraktijk, woon- en ontvangstruimten van het gezin, slaapvertrekken, dienstlokalen en personeelsverblijven. Het souterrain biedt ruimte aan de met een 'monte plats' uitgeruste keuken, een ontbijtkamer, voorraadkelders, de verwarmingsinstallatie en een fietsenberging. Het dokterskabinet beslaat behalve de inkom- en traphal met vestiaire, de volledige gelijkvloerse verdieping, samengesteld uit een kleine en grote wachtkamer, een consultatiekabinet en een behandel- of operatiekamer. Op de bel-etage neemt de suite van 'drawing room' en salon de straatzijde in, en de eetkamer met office, de naaikamer en het terras de tuinzijde. De tweede verdieping herbergt drie slaapkamers voor de ouders en de zonen, inclusief een dressing en twee badkamers. Onder het dak bevinden zich drie meidenkamers met badkamer, en twee zolders.