Schans X maakt deel uit van een reeks van 18 kleine schansen die van 1906 en 1912 werden gebouwd tussen de Brialmontforten. Het keelfront bleef bewaard maar werd verkocht in aparte kavels en kreeg per eigenaar een nieuwe invulling.

Historiek

In 1851 werd besloten tot een geconcentreerde landsverdediging met Antwerpen als 'nationaal reduit'. Daar zouden de regering en het leger hun toevlucht zoeken als de rest van België door de vijand bezet was. In deze vesting moest het leger lang genoeg actief weerstand kunnen bieden om de grote mogendheden – die borg stonden voor de Belgische neutraliteit – de tijd te geven om een diplomatieke of militaire oplossing uit te werken om het voortbestaan van België te verzekeren. In 1859 wordt de nieuwe 'Grote Omwalling' rond Antwerpen (huidige ring) gebouwd samen met de 8 zogenaamde 'Brialmontforten', van Wijnegem (Fort 1) tot Hoboken (Fort 8). Al in 1864 kon de vesting Antwerpen als afgewerkt beschouwd worden. Na de Frans-Duitse oorlog van 1870 wordt de binnengordel voltooid met de forten op Linkeroever en Merksem.

Door de verslechterde internationale toestand wordt er eind 19e eeuw en begin 20e eeuw werk gemaakt van de tweede fortengordel. Dit wordt de hoofdweerstandstelling genoemd: in het geval van vijandigheden zijn dit de forten waar slag moet geleverd worden. De binnengordel wordt vanaf 1906 een veiligheidsgordel die moet verhinderen dat doorgedrongen vijanden de stad konden binnentrekken. Hiervoor worden Forten 1-7 met beton versterkt en worden er koepels en flankeringsbatterijen geïnstalleerd.

Tegelijkertijd worden tussen Fort 2 en de Zuidbatterij (aan de Schelde) 18 kleine schansen gebouwd, waarvan schans X er een is. Fort 1 werd verdedigd door het bestaande inundatiegebied, hier werden dus geen schansen opgetrokken. De schansen werden gebouwd tussen de forten, waarbij er in principe twee schansen tussen elk fort waren voorzien. Hierbij waren er twee uitzonderingen: tussen Fort 4 en 5 werden vier schansen gebouwd rond de bestaande bebouwing, tussen Fort 7 en de Zuidbatterij werden er vijf schansen gebouwd rond het bestaande industriegebied. Deze schansen zouden verbonden worden met een stalen hek, maar dit werd niet uitgevoerd. In 1912 zijn de werken aan de forten en schansen afgewerkt en wordt de Grote Omwalling gedeclasseerd. In 1914 werd er een prikkeldraad gelegd tussen de schansen. Na de Eerste Wereldoorlog verliezen de schansen samen met de Brialmontforten hun defensieve functie.

Beschrijving

De 18 schansen die tussen 1906 en 1912 werden gebouwd zijn allemaal uitgevoerd volgens hetzelfde plan en zijn dus quasi identieke kopieën. Het zijn kleine pantserwerken uit beton met een pantserkoepel op de vijand gericht en daarachter, aan de keelzijde, een traditorebatterij om de intervallen te dekken. De schansen beschikken in de frontcaponnière over een Cockerill-koepel voor een 7,5 cm-kanon en een borstwering voor de infanterie. Achteraan is er een betonnen traditorebatterij met in elke flank twee 7,5 cm kanonnen op plaataffuit, wat de bewapening op een totaal van vijf kanonnen brengt. Voor het keelfront werd 1124 kubieke meter beton gebruikt, voor de frontcaponnière 317 kubieke meter, in het totaal dus 1441 kubieke meter beton per schans. Het geheel is bedekt met een aarden dekking en is omringd door een gracht. De schansen lijken op de schansen van de Buitenlinie, ze zijn alleen kleiner en de traditorebatterij is lager (1 verdieping in plaats van 2).

De schansen hebben een typische opbouw met de aparte frontcaponnière en daarachter het eigenlijke schansgebouw. Dit keelfront bestaat uit een breed front aan vijandzijde dat trapsgewijs versmalt van in totaal zeven naar drie traveeën aan de ingang van de traditorebatterij. De schansen zijn volledig symmetrisch. Deze symmetrie en typerende trapsgewijze versmalling maken de schansen zeer herkenbaar.

De hoofdingang staat centraal in het keelfront en wordt gekenmerkt door een zware omlijsting met natuurstenen hoekstenen. De twee traveeën links en rechts van de hoofdingang hebben een vensteropening geflankeerd door twee schietgaten. In de uiterste traveeën bevinden zich vier kleine schietgaten. Aan elke zijde van de hoofdgang bevinden er zich drie kamers waarvan telkens twee met schietgaten. Loodrecht op de hoofdgang loopt een gang tegen het glacis met een toegang aan elke zijkant. Deze ingangen worden aan elke zijde beschermd door een betonnen muur die de aarden dekking tegenhoudt. Het volledige keelfront is bekroond met de typerende overkragende ronde betonnen band die ook terug te vinden is bij de betonnen dekking die aan de Brialmontforten werd toegevoegd in de fase dat de schansen werden gebouwd.

Van de 18 schansen die er werden opgetrokken, zijn er nog negen bewaard, waarvan schans XVI, XVII en XVIII zich nog in een grotendeels oorspronkelijke toestand bevinden. Schans X bevindt zich aan de Ingenieur Haesaertslaan te Edegem, achter de huizen met nummers 18-26. De schans staat in de tuinen van deze gebouwen en is hierdoor niet zichtbaar vanop de openbare weg. De omgeving van Schans X werd verkaveld in 1959. Tijdens het bouwen van de huizen rondom werd de frontcaponnière afgebroken. Het keelfront bleef bewaard maar werd verkocht in aparte kavels en kreeg per eigenaar een nieuwe invulling.