Historiek

Op de droogste plek van het landgoed Schoonselhof werd reeds in 1914 een perk aangelegd voor de gesneuvelden, nog voor de ingebruikname van het Schoonselhof als begraafplaats. Daarbij werd voor alle nationaliteiten een stuk grond gereserveerd. Het ruime, afgebakende perk kreeg de naam Krijgsbegraafplaats, waar heden 969 Belgen, gesneuvelden en oud-strijders rusten. Nog voor de houten kruisen vervangen werden door meer duurzame materialen, werd afgesproken lage en eenvoudige gedenktekens op te richten in functie van de eenvoud en sereniteit van het geheel.

Op 29 augustus 1914 volgde de eerste militaire teraardebestelling. Hoewel het Antwerpse stadsbestuur de Duitse bezetter ervan kon overtuigen er een algemeen gedenkteken op te richten, is het plan van stadsarchitect Alexis Van Mechelen uit 1919 uiteindelijk niet uitgevoerd. Op 17 maart 1919 werden hier de stoffelijke resten van de gefusilleerde Antwerpse burgerslachtoffers begraven.

In 1928 werd toestemming verleend voor de inrichting van de begraafplaats voor de Duitse soldaten, naar ontwerp van de Antwerpse architect Jos Ritzen. Ingevolge het besluit van 1952, zijn de graven later overgebracht naar één van de vier grote Duitse begraafplaatsen in België en is de Duitse begraafplaats op het Schoonselhof ontmanteld.

Beschrijving

De Krijgsbegraafplaats is ingericht op een ruim, rechthoekig en met hagen omzoomd perceel, doorsneden door een laan met bomen en waterpartij aan de zijde van het Groot Militair Ereperk (perk 1). Het is gesitueerd ten zuidoosten van kasteel Schoonselhof, en ten westen van Fort VII.

Centraal op het langs drie zijden toegankelijke perk 1 is een rechthoekige graspartij met bomen ingericht. Ten midden bevindt zich er een arduinen gedenksteen op sokkel van breuksteen, met inscriptie "Ter herinnering aan/ de beslissing van/ 27 januari 1919 van het/ gemeentebestuur een/ waardig gedenkteeken/ te zullen oprichten/ ter eere der gefussil-/ leerden der Belgische/ soldaten en der bondge-/ nooten op Schoonsel-/ hof begraven......." . Aan weerszijden bevinden zich twee kleine perken met grafstenen voor gesneuvelde militairen van de Eerste Wereldoorlog.

De westelijke toegang van het perk is gemarkeerd door een bronzen gedenkplaat op ruw behakte steen, onderaan met inscriptie "(?) Joseph La(n?)emans", die herinnert aan de "De boom der vyf helden". De overgeplante boom was volgens inscriptie eertijds geplaatst op de graven van vijf kanonniers, die in oktober 1914 aan Groenen Hoek het leven lieten en overgebracht werden naar de begraafplaats van Berchem.

Perken 3, 4 en 6 bevinden zich op het noordelijke deel van het perceel, waar ook de in 1930 naar het Schoonselhof overgebrachte Franse monumenten 1830-1832 (1905) en 1870-1871 (1904) zijn opgesteld. Beide werden uitgevoerd door steenhouwersatelier Cl. Jonckheer fils, en stonden eertijds opgesteld op respectievelijk het Franse kerkhof van het Sint-Laurentiuskerkhof, en de begraafplaats Kiel.

Alle stenen graftekens op de Krijgsbegraafplaats volgen hetzelfde principe: de individuele graftekens staan ongeveer 1 meter hoog in een grasveld, de border voor de grafstenen is circa 20 cm hoog en wordt driejaarlijks van nieuwe aanplant voorzien.

Belgische soldaten en slachtoffers

Op perk 1 bevinden zich de graven van de Belgische soldaten van de Eerste Wereldoorlog, met aan noordzijde een afzonderlijk perk voor de in ballingschap gestorven landgenoten, en gesneuvelden van beide wereldoorlogen. Vanaf 1972 is de voormalige Duitse begraafplaats aan oostzijde van het perk in gebruik genomen als ossuarium voor onder meer de slachtoffers van de V-bommen uit de Tweede Wereldoorlog. Ook het bronzen beeld "Solidariteit" van beeldhouwer Ernest Denis en steenhouwer Victor Patteet is hier overgebracht, gegoten door kunstbronsgieterij M. & G. Minne (Gent) en ingehuldigd op 4 september 1947 op het Schoonselhof nabij perken A en B. De op cirkelvormige basis geplaatste, rechthoekige sokkel vermeldt "Aan de slachtoffers/ van de/ moordende V-wapens/ Antwerpen 1944-1945".

Het met hagen omzoomde en langs hardstenen trappenpartij toegankelijke perk 3 is voorbehouden aan de gesneuvelden, gefusilleerden, gedeporteerden, verzetsstrijders, oud-strijders en personen die door hun optreden tijdens de oorlog de vermelding "Gestorven voor België" hebben verkregen. Wegens plaatsgebrek zijn de oud-strijders heden ondergebracht op perk 5, gelegen ten noordoosten van de Krijgsbegraafplaats. De graven zijn gericht naar het centrale gedenkteken in de vorm van een zwarte obelisk, met op de sokkel de inscriptie "De/ stad Antwerpen/ aan de militaire en/ burgerlijke slachtoffers/ van de oorlog/ 1940-1945". Twee afwijkende gedenkstenen herinneren aan het leed van de concentratiekampen: een ruime arduinen stèle voor de urne van een onbekende gevangene uit Dachau (rij D), en een stèle voor de "as van Ravensbrück" met bronzen reliëfplaat gesigneerd M. Macken.

De militaire graven zijn alle voorzien van eenvormige, nationale stèle met Belgische driekleur, waarop bronzen of koperen plaat met gegevens van de overledene en met bovenaan een leeuw of kruis.

Britse Gemenebest

Schoonselhof is de grootste begraafplaats van in de Tweede Wereldoorlog gesneuvelden uit het Britse Gemenebest, met 1489 graven. Op perk 1 bevinden zich aan noord- en zuidzijde de oudste perken, afgebakend met een recente omheining. Vanaf 5 december 1945 werden de Britse gesneuvelden overgebracht naar perk 4. Hier werd door de verantwoordelijke Britse architecten Philip Dalton Hepworth (1890-1963) en Herbert E. Jenner een "Cross of honour" geplaatst tegenover een "shelter", een schuilhuis met namenlijst. De graven zijn voorzien van de typerende witstenen "headstones" met naam, leeftijd, rang en eenheid naast het embleem van het regiment of een nationaal symbool, die onder beheer van de in 1917 opgerichte War Graves Commission in voege kwamen vanaf 1924.

Perk voor Franse gesneuvelden

Het op perk 1 ingerichte gedeelte voor de Franse gesneuvelden bestaat uit in ellipsvorm geplaatste graven met Franse nationale stèles (wit kruis of hoefijzerboogvormige stèles voor de gesneuvelden van Arabische of Noord-Afrikaanse afkomst). Centraal is een laag witstenen gedenkteken opgericht naar ontwerp van Max Winders en uitgevoerd door Louis Lejeune uit Parijs (zie inscriptie). Het is bekroond met lauwerkrans en helm en bevat de namen van de op het Schoonselhof begraven gesneuvelden, en de gemobiliseerden die vielen te Antwerpen in 1914.

Italiaanse, Portugese en Russische gesneuvelden

Op perk 1 zijn tussen de plaatsen voor de Britse en Belgische gesneuvelden de Italiaanse en Russische soldaten begraven. Het Italiaanse ereperk bestaat uit twee tegenover elkaar geplaatse rijen kruisvormige stèles op geblokte sokkel, met centraal een lage obelisk bekroond door helm en lauwerkrans. Het gedenkteken draagt inscriptie "Ai/ nostri/ gloriosi/ morti/ 1915-1918" en is op de sokkel gesigneerd door Amedeo Piaggio.

Naast de westelijke toegang staan de stèles opgesteld van de Portugese gesneuvelden, voorzien van halfronde bekroning en uitgewerkt met loofwerk en kruisen. De graven van de Russische gesneuvelden zijn omstreeks 1934 voorzien van hardstenen stèles van de firma Patteet, op initiatief van de toenmalige Joegoslavische consul. Tussen de graven van beide nationaliteiten bevindt zich het graf van één Roemeense (?) soldaat.