Historiek en context

Villa in cottagestijl, gebouwd in opdracht van de heer J.E. Verswijvel, naar een ontwerp door de architect Willie Pijl uit 1926. Het gebouw maakt deel uit van een homogeen bewaarde groep overwegend grote landhuizen in dit gedeelte van de Berkenlaan (nummers 19 tot 33), met een verzorgde architectuur van kwalitatief hoogstaand niveau. Uiteenlopend van karakter, vertegenwoordigen zij de grote diversiteit aan stijlstromingen die tijdens de duur van het interbellum gangbaar waren.

De villa Verswijvel behoort tot het rijpe werk van Willie Pijl, die van bij het ontstaan actief was in de Nieuw-Parkwijk "Den Brandt". Na een verblijf in het buitenland, tekende de jonge architect al in 1911 als een van zijn allereerste realisaties voor een ensemble burgerhuizen in de Eglantierlaan, waar hij zich vervolgens zelf ook vestigde. Vóór de Eerste Wereldoorlog ontwierp Pijl nog de villa Wargenau in de Hagedoornlaan, en de verdwenen villa Honigmann in de Della Faillelaan. Waar het beginwerk laveert tussen art nouveau, beaux-arts en cottagestijl, vertoont zijn oeuvre uit de jaren 1920 naast regionalistische kenmerken ook de aanzet tot een klassiek geïnspireerde art-decostijl. In deze periode legde de architect zich vooral toe op het vrijstaande landhuis voor de burgerij, waarvan de pittoreske villa Verswijvel en de meer eigentijds gestileerde villa Vles in de Jasmijnstraat representatieve voorbeelden zijn. Actief in Antwerpen tot zijn overlijden in 1945, ontwikkelde Pijl vanaf de jaren 1930 een internationaal georiënteerd baksteenmodernisme, herkenbaar aan de strakke volumewerking.

Architectuur

Vrijstaand ingeplant, op een quasi vierkante plattegrond van vier bij vier traveeën, omvat het gebouw twee bouwlagen onder een complex schilddak. De constructie bestaat uit rood baksteenmetselwerk, schaars verwerkt met natuursteen voor dorpels en gevelstenen en arduin voor de plint. Aansluitend bij het pannendak, wordt de bovenbouw over de volledige omtrek verlevendigd door houten stijl- en regelwerk en bepleistering. De huidige egaal witte gevelbeschildering, die enkel de natuursteen en het houtwerk bloot laat, doet helaas afbreuk aan de oorspronkelijk bedoelde, en voor de cottagearchitectuur karakteristieke materiaalpolychromie. Ook de vervanging van het oorspronkelijk houten schrijnwerk van deuren en vensters met loodglas, tast de authenticiteit van het gebouw aan. De licht asymmetrische opbouw van de villa, met verschillende klemtonen naargelang de gevelzijde, beantwoordt aan het pittoreske streven van dit type landhuisbouw, maar weerspiegelt evenzeer de functionele indeling van het interieur. De voorgevel wordt gemarkeerd door zijrisalieten van ongelijke breedte doorlopend in puntgevels met stijl- en regelwerk in de blinde top, die het uit de middenas geplaatste rondboogportaal flankeren. In de tuingevel ligt de klemtoon op het middenrisaliet met de veranda en eenzelfde puntgevel, die wordt geflankeerd door de conische keukenschoorsteen en het overdekte terras met bovenliggend balkon. Een driezijdige 'inglenook' en het dienstportaal markeren respectievelijk de zuidelijke en de noordelijke zijgevel. Verder bestaat de ordonnantie hoofdzakelijk uit brede, meerledige raampartijen, soms in erkervorm, of boven de daklijst doorgetrokken tot dakvensters. De garagepoort komt in zijn huidige, vooruitspringende vorm voort uit een naoorlogse verbouwing. Het smeedijzeren voortuinhek, geritmeerd door arduinen postamenten met bolornament is bewaard.

Ruim van oppervlakte, beantwoordt de plattegrond aan de conventies van een representatieve levenswijze, met gescheiden ontvangst-, privé- en dienstvertrekken. Volgens de bouwplannen maakt de imposante traphal met bovenlicht het centrum uit van het landhuis. De vestibule en het kantoor of bibliotheek nemen op dezelfde as de straatzijde in, en de privéwoonkamer waarbij een driezijdige veranda aansluit de tuinzijde. Deze middenzone wordt ten zuiden over de volledige bouwdiepte geflankeerd door het ontvangstsalon, de eetkamer met haard - deze laatste in de vorm van een typische 'inglenook' met zitjes - en het overdekte terras. De garage en de keuken, met bijkeuken en dienstingang nemen de noordflank in. De bovenverdieping groepeert rondom de traphal zes slaapkamers, waarvan de twee aan de tuinzijde over een gemeenschappelijk balkon beschikken, twee badkamers, een 'cabinet de toilette' en een naaikamer. Onder het dak en slechts bereikbaar via de zoldertrap, bevinden zich drie mansardekamers vermoedelijk bestemd voor het inwonende huispersoneel, en zolders. Uit de bouwplannen valt een verzorgde interieurinrichting af te leiden, met wandlambriseringen, inbouwkasten en decoratieve haarden.