erfgoedobject

Sluis Lanaken met sluiswachterswoning

bouwkundig element
ID
216486
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/216486

Juridische gevolgen

Beschrijving

Sluiscomplex met seinhuis en sluiswachterswoning uit het interbellum gelegen op het verbindingskanaal Briegden-Neerharen.

Historische achtergrond

Het kanaal Briegden-Neerharen werd aangelegd tussen 1930 en 1934, samen met de aanleg van het Albertkanaal. Het vormt een verbinding over Belgisch grondgebied tussen het Albertkanaal en de Zuid-Willemsvaart. Op deze manier kon Maastricht en dus Nederlands territorium vermeden worden.

Het verbindingskanaal isoleerde de abdij van Hocht van het gehucht Pietersheim waarmee het historisch verbonden was en doorsneed de verbinding die oorspronkelijk bestond uit een rechtlijnige dreef.

Het kanaal maakte deel uit van de grensstellingen in de Tweede Wereldoorlog. De Briegden-Neerharenlinie, die samen met de aanleg van het kanaal werd gerealiseerd, is grotendeels bewaard. Je komt nog acht bunkers van verschillende types tegen over de hele lengte van het kanaal.

In de aanloop naar de oorlog werd bij de sluis van Lanaken een dubbele verdediging aangelegd. De sluizen kregen de nodige versperringen tegen een infanterieaanval over land. Bovendien werden nodige barrages voorbereid opdat de vijand de sluisdeuren niet zou kunnen vernielen en zo het kanaal zou kunnen laten leeglopen. Bij de vernauwingen van het Albertkanaal en het kanaal Briegden-Neerharen ter hoogte van het bassin van Briegden werden obstakels klaargelegd om de toegang tot beide kanalen te blokkeren.

Op 10 mei 1940 werd de spoorwegbrug over het kanaal Briegden-Neerharen, die boven de sluis van Lanaken lag, opgeblazen. Een ploeg werd naar de sluis gestuurd om de barrages voor de sluisdeuren te installeren. De manschappen werden echter geraakt door enkele vijandelijke vliegtuigen. Bovendien werd bij het opblazen van de brug een deel van het installatiemateriaal voor de barrage onherroepelijk beschadigd. Het detachement moest zich onverrichter zake terugtrekken. De adjudant stuurde zijn ploeg vervolgens naar de barrage in Briegden. Ze slaagde er in een dubbele rij stalen schotten in de vernauwing van het Albertkanaal te plaatsen, waardoor de scheepvaart onmogelijk werd.

De verschillende kanalen en het Briegdendok, samen met de aanwezigheid van de spoorlijn en het station leiden na de Tweede Wereldoorlog tot de vestiging van verschillende industrieën. Dit zorgde, samen met de nabijheid van de steenkoolmijn in Eisden en de stad Maastricht voor een sterke groei van Lanaken. De verschillende kanaalarmen met de industriezone bepalen sterk het uitzicht van het zuidelijke deel van de gemeente, en zorgen voor belangrijke wijzigingen in de historische verbindingen tussen de verschillende dorpen en gehuchten.

Beschrijving

Het kanaal Briegden-Neerharen is 4,8 km lang. Het hoogteverschil tussen het Albertkanaal en de Zuid-Willemsvaart bedraagt 20 meter en wordt opgevangen door twee sluizen. De eerste bevindt zich ter hoogte van Lanaken en Smeermaas, voorbij de papierfabrieken van Sappi. De spoorweg Hasselt-Maastricht, die in 1856 werd aangelegd, steekt hier het kanaal over. De tweede sluis bevindt zich ter hoogte van Neerharen. De Heirbaan, de historische verbinding van het dorp naar de abdij van Hocht, wordt doorsneden door het kanaal. De verbinding werd hersteld door een brug over de sluis.

De sluizen zijn beide 55 meter lang en 7,5 meter breed. De sluis van Lanaken heeft een verval van 8,40 meter die van Neerharen een verval van 8,79 meter.

In de sluiswand werd telkens ook een bunker ingebouwd (bunkers BN3 en BN10). Ze waren beide uitgerust met twee machinegeweren van het type Maxim. De bunker BN3 valt nauwelijks op, vooral omdat de schietgaten nu zijn dichtgemaakt. Bij BN10 zijn de schietgaten wel bewaard, twee sleufvormige openingen in de rechter sluiswand. Daarboven bevindt zich een betonnen platform dat diende om een cointet-element op te plaatsen dat in geval van nood de sluisovergang moest blokkeren.

Bij beide sluizen werden een identiek seinhuis en sluiswachterswoning gebouwd. De seinhuizen waren eenvoudige bakstenen gebouwtjes op rechthoekig grondplan, met plat dak en betonnen luifel. Aan de kant van het water was een vensterpartij voorzien over de volledige breedte van de gevel. De oorspronkelijke gebouwtjes zijn bewaard, maar werden later verbouwd.

De sluiswachterswoningen zijn dubbelhuizen onder een mansardedak. Ze zijn gebouwd in een stijl typisch voor het interbellum. Het zijn bakstenen gebouwen met een gecementeerde lijst boven en onder de muuropeningen. In de middelste travee is een dakvenster uitgewerkt, geflankeerd door twee vooruitspringende stroken die bekroond worden met een geometrisch uitgewerkt ornament. Een gevelsteen duidt het bouwjaar aan (1934 voor Lanaken, 1933 voor Neerharen). De daken zijn momenteel bedekt met leien. Op een postkaart uit de jaren 1970 is te zien dat de oorspronkelijke dakbedekking bestond uit rode pannen.

Waardering

De sluizencomplexen van Lanaken en Neerharen zijn beide gaaf bewaard. Niet alleen de sluizen zelf, maar ook de identieke seinhuizen en sluiswachterswoningen uit de jaren 1930 zijn nog aanwezig. De woningen behielden grotendeels hun oorspronkelijke uitzicht (grote ensemblewaarde). Het kanaal Briegden-Neerharen is betekenisvol in de context van het ontstaan van het Albertkanaal, als verbinding over Belgisch grondgebied tussen het Albertkanaal en de Zuid-Willemsvaart. Het kanaal en de sluizen hebben een belangrijke historische waarde als deel van de stellingen aan het Albertkanaal bij het begin van de Tweede Wereldoorlog. De bunkers die verstopt zitten in de sluiswanden maken deel uit van de BN-linie, die ook grotendeels intact bewaard is. Het kanaal heeft bovendien een grote ruimtelijk-structurerende impact op de gemeente. Het kanaal isoleerde de belangrijke abdij van Hocht van haar historisch centrum Pietersheim.

  • NAUWELAERS-WANDERS G. 1989: 50 jaar Albertkanaal, s.l.
  • VERHAGEN C. 2000: De geschiedenis van de Zuid-Willemsvaart, Someren, 2000.

Auteurs: Vansant, Veerle
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Bunker Verbindingskanaal BN3

  • Is gerelateerd aan
    Sluis Neerharen met sluiswachterswoning

  • Is deel van
    Lanaken


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Sluis Lanaken met sluiswachterswoning [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/216486 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.