Gotische kerk op volgende plattegrond: thans ingebouwde, vierkante westtoren (13de eeuw), met aanleunende vijfzijdige zuidelijke traptoren, die zich nu in de later aangebouwde rechterzijbeuk bevindt.
Een driebeukig schip van drie traveeën (middenbeuk van eind 14de - begin 15de eeuw, zijbeuken mogelijk uit het midden van de 16de eeuw), transeptarmen van één travee (1552) en een koor van drie rechte traveeën met driezijdige sluiting, geflankeerd door sacristieën.
De datering van het koor is niet duidelijk; aangezien het volledig van ijzerzandsteen is zou het gelijktijdig met de middenbeuk kunnen gebouwd zijn. De noordelijke sacristie heeft een oude kern mogelijk daterend van de vergroting van de kerk uit het midden van de 16de eeuw, doch werd later aangepast en sterk gerestaureerd.
In de 19de eeuw werd de zuidtranseptarm verhoogd, terwijl de noordzijbeuk en -transeptarm volledig vervangen werden door nieuwe constructies; ook de zuidelijke sacristie dateert volledig uit deze periode. De bovenste torengeleding dateert van de restauratiecampagne na de Eerste Wereldoorlog. Na beschadiging in 1940 werd de kerk nogmaals gerestaureerd.
Westtoren met oorspronkelijk drie, thans vier registers van ijzerzandsteen, gescheiden door kalkstenen (?) lijsten. Twee zeer zware steunberen met vier versnijdingen, haaks op dezelfde gevel. Een korfboogvormig geprofileerd portaal van ijzerzandsteen (1554) en twee spitsboogvensters in de voorgevel. Oorspronkelijk spitsboogvormige galmgaten, twee op elke zijde van de derde geleding.
Basilicaal schip van drie traveeën met een middenbeuk van ijzerzandsteen, voorzien van ronde bovenlichten; de originele zuidzijbeuk is uit baksteen opgetrokken met een plint van ijzerzandsteen, banden en gotische spitsboogvensters van zandsteen. Bakstenen steunberen, daterend van de restauratie (19de eeuw). De recentere noordzijbeuk is, evenals de noordtranseptarm integraal van baksteen. De zuidtranseptarm vertoont duidelijk de dakhelling; het oude gedeelte is van baksteen met plint en banden van ijzerzandsteen, evenals het spitsboogvenster, doch recente steunberen.
Integraal ijzerzandstenen koor met spitsboogvensters tussen steunberen met dubbele versnijding. Oorspronkelijke bakstenen noordsacristie op een brede ijzerzandstenen plint en voorzien van bakstenen steekboogvensters (aanpassing?); 19de-eeuwse zuidsacristie van bak- en ijzerzandsteen, en met gebruik van arduin voor de vensters.
De begane grond van de toren is overdekt door middel van een zandstenen kruisriboverwelving, met spitsboogvormige scheibogen van ijzerzandsteen. Het schip vertoont een basilicale opstand met zeer kleine bovenlichten. Geprofileerd kruisribgewelf met gewelfsleutel en ribben uitlopend op versierde kraagstenen. Spitsboogarcaden op kalkstenen zuilen met bladwerkkapiteel. Enkele nissen in de zuidtranseptarm, voorzien van gotische tracering.
Overkluizing van het koor door middel van kruisribgewelven met spitsboogvormige gordelbogen, en een straalgewelf boven de sluiting
Mobilair: Schilderij, met voorstelling van het Ecce Homo (17de - 18de eeuw(?)); Hemelopneming van Maria, barokschilderij (17de eeuw). Madonna, gepolychromeerd hout, (16de eeuw); kruisbeeld, gepolychromeerd hout (laat-16de eeuw).
DE DIJN C.G., Monumentenroutes 1975 (Kunst en Oudheden in Limburg), Hasselt, 1975, p. 11.
Bron: SCHLUSMANS F. met medewerking van GYSELINCK J., LINTERS A., WISSELS R., BUYLE M. & DE GRAEVE M.-C. 1981: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Hasselt, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 6n1 (A-Ha), Brussel - Gent. Auteurs: Schlusmans, Frieda Datum: De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Pieter-in-Banden [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/21764 (geraadpleegd op ).