Voormalige watermolen met hoeve: de huidige gebouwen dateren uit de eerste helft van de 19de eeuw, doch oudere kern. Alleen de hoeve is nog in bedrijf, de molen is sedert 1950 buiten gebruik, en de Melsterbeek werd gedicht circa 1965. Het complex is gelegen in een landelijke omgeving, en door een oprit, omgeven door boomgaarden, met de Diestersteenweg verbonden. Gebouwen gegroepeerd rondom een erf met onregelmatige vorm.
Ten noordwesten, molenhuis en woonhuis van zes traveeën en anderhalve bouwlaag onder gebogen wolfsdak (Vlaamse pannen). Bakstenen gebouw met gesmeed ijzeren muurankers. Rechthoekige muuropeningen onder houten latei; beluikte benedenvensters. Opkamer in de twee linkse traveeën der achtergevel; kleinere vensters en een deur, alle onder houten latei. Zuidwestelijke zijgevel met molenrad; de gevel is voor het grootste deel uit kalksteen opgetrokken; drie rechthoekige, kalkstenen venstertjes met geprofileerde posten en duimen, het middelste met jaartal 1832.
Gaande buitenwerk in verval en molenboom verzakt. Onderslagrad met opgespannen plaatijzeren schoepen op gietijzeren velg; houten spaken op gietijzeren askop; ijzeren as. Binnenwerk nog intact. Houten maalzolder, doch maalstoelen rustend op gietijzeren zuilen en kader. Gietijzeren drijfwerk, verticaal opgesteld, met verdeling door horizontaal groot kamwiel. Op maalzolder: drie maalstoelen (in ronde houten steenkist) en houten galg. Twee haverpletters bewaard: een op maalzolder, aangedreven door drijfriem vanaf horizontale as op drijfwerk; een op begane grond (verplaatst?).
Ten zuidoosten, stal van vijf traveeën onder wolfsdak (Vlaamse pannen); wit overkalkt stijl- en regelwerk met bakstenen vullingen en rijke houtconstructie (vijf regels); gepikte- plint; twee zolderluiken, drie kleine vensters en twee deuren. De achtergevel is van recentere aanbouwsels voorzien. Haaks aansluitend op de stal, ten noordoosten van het erf, dwarsschuur van vijf traveeën onder wolfsdak (Vlaamse pannen); wit overkalkt stijl- en regelwerk met bakstenen vullingen op een gepikte plint. Schuurpoort in de zuidwestelijke gevel, die grotendeels schuil gaat achter bakstenen aanbouwsels onder lessenaarsdaken. Een aanbouwsel onder lessenaarsdak en twee open bergruimten tegen de achtergevel. Uilengaten in de zijgevels. Laag dienstgebouwtje van twee traveeën onder zadeldak (Vlaamse pannen) tegen de noordoostelijke zijgevel van het woonhuis; baksteenbouw; zijgevel met aandak en vlechtingen.
Karrenhuis ten zuidoosten, aan de oprit. Bakhuis ten noorden, buiten het erf; twee traveeën onder zadeldak (Vlaamse pannen); stijl- en regelwerk met bakstenen vullingen, thans sterk vervallen.
Bron: SCHLUSMANS F. met medewerking van GYSELINCK J., LINTERS A., WISSELS R., BUYLE M. & DE GRAEVE M.-C. 1981: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Hasselt, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 6n2 (He-Z), Brussel - Gent. Auteurs: Schlusmans, Frieda Datum: De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Aanvullende informatie
De percelen ten noorden en ten zuiden van de toegangsdreef naar de molen waren al sinds de topografische kaart van 1876 als hoogstamboomgaard in gebruik. Vandaag ligt enkel ten zuiden van de toegang nog een niet omhaagde hoogstamboomgaard die veel uitval vertoont.
Ten zuiden van de villa nummer 83 ligt op een perceel grenzend aan de straat een recentere, niet omhaagde kersenboomgaard, reeds afgebeeld op de topografische kaart van 1939.
De omgeving van de watermolen wordt gekenmerkt door een aantal vijvers ten oosten en ten westen van het molengebouw. Deze waterpartijen verwijzen vermoedelijk naar de oorspronkelijke loop van de beek die in 1965 gedempt werd en hoogstwaarschijnlijk tijdens de restauratie opnieuw geopend werd. Ten zuiden van het molencomplex werd – vermoedelijk in de loop van de 20ste eeuw – een villa opgericht. Ten zuidoosten hiervan bevindt zich langs de spoorweg ook nog een grote vijver. De spoorweg wordt aan het zicht onttrokken door een dichte rij bomen en struiken.
Onroerend Erfgoed Limburg, Beschermingsdossier DL000365, Sint-Truiden: Hornemolen en omgeving (DE SCHEPPER J., 1993).
