erfgoedobject

Commanderij van Bernissem en omgeving

bouwkundig / landschappelijk element
ID
22984
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/22984
100 m

Basis Lagen

Juridische gevolgen

Beschrijving

Voormalige Commanderij van Bernissem, thans omgevormd tot landbouwuitbating, omringd door landerijen; ten noordoosten, recente woonwijk. Eertijds Commanderij van de Duitse Orde, afhangende van de Hoofdcommanderij van Alden Biesen, waarschijnlijk reeds gesticht voor 1254. Van het imposante gebouwencomplex zoals het wordt afgebeeld door Remacle Leloup bleef buiten de kern van het poortgebouw met pachterswoning niets bewaard, aangezien de Commanderij tijdens de 18de eeuw classicistisch verbouwd werd. Toen verdwenen blijkbaar de vroegere stallen en schuur van het neerhof, de kapel en het verblijf der ordebroeders met zijn zes torens (vermoedelijk uit de 16de eeuw), en het paviljoen der commandeur van 1660.

De huidige gebouwen omvatten naast de semi-gesloten hoeve, een wachthuis ten zuidoosten en een kapel ten noordoosten, bij de hoeve. Classicistische gebouwen, daterend uit de 18de eeuw met verbouwingen uit 19de en 20ste eeuw. Baksteenbouw met verwerking van kalksteen en mergelsteen.

Ten zuidoosten van het complex, geïsoleerd wachthuis van drie traveeën onder wolvedak (leien) met hogere nok boven de middelste travee. Gebouwd in 1736. Zuidoostelijke voorgevel met centrale kalkstenen rondboogpoort met negblokken; links en rechts, verbouwde, rechthoekige vensters. Noordwestelijke achtergevel met rechthoekige poort onder houten latei.

Ten noordwesten van het wachthuis, ruime, semi-gesloten hoeve met gebouwen rond een gekasseid vierkant erf: zuidoostelijke vleugel met pachterswoning, inrijpoort en stalling; ten zuidwesten en ten noordoosten van het erf de stallen; ten noordwesten de dwarsschuur. Uitzicht uit de tweede helft van de 18de eeuw, doch oudere kern in de zuidoostvleugel: twintig traveeën en twee bouwlagen onder zadeldaken (leien), met aandaken tussen stalling, poortgebouw en woonhuis. In de zuidoostelijke voorgevel kalkstenen rondboogpoort met negblokken en erboven drie ongeïdentificeerde wapenschilden van commandeurs; verbouwde, rechthoekige muuropeningen. In de noordwestgevel, aan de erfzijde, gesmeed ijzeren muurankers en rechthoekige, kalkstenen muuropeningen. Ten zuidwesten en ten noordoosten, stallen van elf traveeën en twee bouwlagen onder zadeldaken (leien). Rechthoekige, kalkstenen muuropeningen. Ten noordwesten van het erf, indrukwekkende dwarsschuur onder wolvedak (leien). Middenrisaliet afgezet met kalkstenen hoekbanden en bekroond door een driehoekig fronton met van links naar rechts de blazoenen van de Hoensbroeck, van Amstenraedt en de Borghgrave; kalkstenen rondboogpoorten met negblokken.

Ten noordoosten van de hoeve, voormalige kapel, thans omgebouwd tot woonhuis, en tijdens de 19de eeuw uitgebreid met een ten noordwesten haakse vleugel. Kapel met rechthoekige plattegrond, uitlopend op een driezijdig koor. In de lange zijden, vier traveeën, gescheiden door bakstenen lisenen, afgezet met natuurstenen hoekbanden en bekroond met natuurstenen kapitelen die de zware natuurstenen kroonlijst schragen; lisenen eveneens op de hoeken van het koor aanwezig; blazoen in de koorsluiting verborgen achter klimop. Afgewolfd schilddak (kunstleien). Verbouwde rechthoekige vensters met kalkstenen lekdrempel en afgedekte kalkstenen deur op neuten.

  • DE DIJN C.G., Monumentenroutes 1975, in Kunst en Oudheden in Limburg, Hasselt, 1975, p. 19.
  • SAUMERY P.L. de, Les délices dus pays de Liège, III, Liège, 1738-1744, p. 369.
  • THIJS A., Doorheen het aloude Sint- Truiden, XII, Sint-Truiden, 1966, p. 1-23.

Bron: SCHLUSMANS F. met medewerking van GYSELINCK J., LINTERS A., WISSELS R., BUYLE M. & DE GRAEVE M.-C. 1981: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Hasselt, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 6n2 (He-Z), Brussel - Gent.
Auteurs: Schlusmans, Frieda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Op de Kabinetskaart van de Ferraris ligt het domein van de commanderij ten noordoosten van Sint-Truiden en omgeven door uitgestrekte akkers en weilandpercelen waaronder Bernissembroek. Het domein was omgracht en omvatte meerdere boomgaarden. De commanderij was toegankelijk via een aantal dreven uit het noordoosten, zuiden en zuidwesten. Op de Vandermaelenkaart kwamen een aantal van deze dreven en een voetweg ten zuiden van de commanderij samen bij een kruispunt gemarkeerd met een kruispuntboom.

In de 19de eeuw werd ten zuiden van de commanderij de spoorlijn tussen Sint-Truiden en Tongeren aangelegd waardoor een aantal van deze wegen werd doorsneden. Er werd een nieuwe toegangsweg naar de commanderij aangelegd in het noordwesten. De boomgaarden werden omgevormd naar akkers.

Het voormalig domein van de commanderij bestaat vandaag uit grote percelen akkerland gescheiden door de Bernissembeek en het historisch netwerk van dreven. De commanderij is toegankelijk via een deels gekasseide weg in het noordwesten. Ten zuiden loopt een dreef, Bernissem, met jonge essen die bij een kapelletje samenkomt met de gekasseide N.B. de Borchgravenlaan. De omgeving van de commanderij is historisch verbonden met de bebouwing en bevat de grondvesten van de voormalige gebouwen.

  • Onroerend Erfgoed Limburg, Beschermingsdossier DL000237, Voormalige Commanderij. Neerhof, poortgebouw en kapel (monument) met omgeving (dorpsgezicht) (S.N., 1982).
  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
  • Topografische kaart van België, Philippe Vandermaelen, uitgegeven in 1846-1854, schaal 1:20.000.
  • Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
  • Topografische kaarten van België, Tweede editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1880-1884, schaal 1:20.000.
Auteurs: Verdurmen, Inge
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties

  • Omvat
    Herenboerenparkje van de Commanderij van Bernissem

  • Is deel van
    Sint-Truiden


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2025: Commanderij van Bernissem en omgeving [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/22984 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.