Het kasteeldomein Ter Laken met als kern het kasteel Ter Laken bevindt zich ten zuiden van de Grote Nete en wordt omgeven door een uitgestrekt landschapspark met diverse oude eiken en een complex geheel van waterlopen. De toegangsdreef is afgezet met linden en verspreid over het domein liggen nog diverse bijgebouwen, onder meer de kasteelhoeve en de boswachterswoning. Ten zuiden van het kasteel ligt de voormalige, aan de noordzijde ommuurde moestuin.
De historiek van het kasteeldomein gaat terug tot in de 14de eeuw. Vanaf de 17de eeuw was de heerlijkheid Ter Laken in handen van de familie della Faille. De heerlijkheid speelde van oudsher een belangrijke rol in de ontwikkeling van de lokale geschiedenis. Zo werd onder meer in 1816 de parochiekerk gebouwd door toedoen van de toenmalige kasteelheer J. della Faille, die eind 18de-begin 19de eeuw ook het kasteel liet herbouwen.
Toen Alfons della Faille de Levergem, de eerste burgemeester van Booischot tussen 1836 en 1842, het domein erfde in 1868, liet hij in 1871-1874 het bestaande kasteel heropbouwen naar ontwerp van de Antwerpse architect Jozeph Claes (zie de gedenksteen voor de eerstesteenlegging in de westvleugel en de gedenksteen voor het voltooien van de werken in de oostvleugel). Bij deze verbouwing werd het gebouw vergroot door de aanbouw van twee lagere vleugels. Na zijn overlijden in 1879 kwam het domein in handen van zijn dochter Valérie, die huwde met Edmond de Turck de Kersbeek. Hun dochter Marguerite huwde met baron Alfons Louis Marie de Gruben, die het volledige domein Ter Laken rond de eeuwwisseling erfde. In 1928 liet hun zoon Hervé de Gruben op een perceel ten westen van de Hofdreef een villa met lusttuin bouwen.
De kabinetskaart van de de Ferraris (1770-1778) geeft het valleigebied van de Grote Nete weer als natte beemden. Het kasteel Ter Laken ("Cense Terlaecken"), een omwald gebouw, ligt nog net binnen dit valleigebied. Twee dreven vertrekken vanuit het kasteel, één in noordelijke richting naar de Grote Nete en één in zuidelijke richting naar de woonkern Booischot. Ten oosten van het kasteel loopt de Molenbeek, volledig noord-zuid georiënteerd. Ten zuiden van de beemden, tot aan de woonkern Booischot, zijn kleinschalige akkers en weilanden, omzoomd door bomenrijen of houtkanten, terug te vinden.
Buiten de wijzigingen op het kasteeldomein van Hof ter Laken zijn geen grote veranderingen op de kaart van Vandermaelen (1846-1854) waar te nemen. De wijzigingen op het kasteeldomein betreffen in hoofdzaak de wijzigingen aan de gebouwen en de aanwezigheid van een kasteelparkaanleg met een uitgebreid grachtensysteem tot aan de Grote Nete. De topografische kaart van het Institut Cartographique Militaire (1929-1930) toont dat het kasteelpark zuidwaarts verder werd uitgebreid. De dreef is nog duidelijk aanwezig. Voor het eerst is op deze kaart ook een gebouw ingetekend in het westelijk gelegen bosje. Een duidelijke verbindingsweg tussen het kasteeldomein van Hof ter Laken en dit gebouw is bijkomend aangeduid.
Het kasteel is een vrij groot, symmetrisch opgevat complex in neo-Vlaamserenaissance-stijl, volledig onderkelderd en opgetrokken uit baksteen met veelvuldige verwerking van natuursteen in onder meer de sokkel, speklagen, omlijstingen, hoekblokken en het balkon. Het omlopend klassiek hoofdgestel en in het oog springende decoratieve tegeltjes met voornamelijk maansikkels en Franse lelies sieren de gevels.
De middenvleugel van twee bouwlagen onder een schilddak omvat frontonvensters en het jaartal 1868, vermoedelijk verwijzend naar de toenmalige verbouwings- of herstellingswerken. De noordelijke gevel bevat een uitgewerkte inkompartij opgevat als centraal ingebouwde toren van drie bouwlagen onder een tentdak en is bereikbaar via een steektrap. De huiskapel bevindt zich in de zuidwesthoek en de zuidgevel is eveneens voorzien van een centrale rechthoekige toren van vier geledingen.
Op het beschilderde plafond van de bibliotheek staan de chronologische opeenvolging van de kasteeleigenaars en hun blazoenen afgebeeld. Een tudorboogdeurtje in een vroegere buitenmuur leidt naar de neogotisch ingerichte eetzaal met dito meubilair (gemaakt in Booischot) en lambrisering. De eetzaal bevat verder een beschilderd plafond, eveneens neogotisch, met jaartal 1872 en opgeplakt bladgoud en verder een schouw met leeuwenfiguren als postamenten en een bekronend wapenschild van de familie della Faille.
De aansluitende neogotische huiskapel onder polychroom ribgewelf (één rechte travee en driezijdige sluiting) werd gerestaureerd in 1988. De muren zijn beschilderd met de familiestamboom en sterfdata en onderaan met symbolen als doornenkroon en kruis. In de glasramen, gedateerd 1872, is een voorstelling van Sint-Alphonsus en Sint-Clementina te zien.
Het kasteel Ter Laken vormt de kern van het kasteeldomein ten zuiden van de Grote Nete en wordt omgeven door een uitgestrekt landschapspark met diverse oude eiken en een complex geheel van waterlopen. De toegangsdreef, de Hofdreef, is afgezet met linden (Tilia) en wordt langs de weg afgesloten door een metalen hek. De Biologische Waarderingskaart (versie 2, 1997-2010) geeft de omgeving van het kasteel weer als kasteelpark, zuur eikenbos en soortenrijk permanent cultuurgrasland.
Ten noordwesten van het kasteel is langs de oever van de Grote Nete een plataan (Platanus x hispanica) aangeplant als hoekboom om de eigendomssituatie van het kasteeldomein te markeren.
Verspreid over het domein liggen nog diverse bijgebouwen, onder meer de kasteelhoeve, de boswachterswoning en een villa in cottagestijl. Ten zuiden van het kasteel ligt de voormalige, aan de noordzijde ommuurde moestuin.
De ijskelder met paviljoentje ten zuidoosten van het kasteel dateert uit het vierde kwart van de 19de eeuw en werd vrij kort voor de inventarisatie (1997) ingericht als kapel (zogenaamde Boskapel). Het octogonale paviljoentje van baksteen en knoestig hout staat op een sokkel van plaatselijke ijzerzandsteen en heeft een bedaking van bitumen. Het eenvoudig bepleisterd interieur bevat gerecupereerde neogotische hoogreliëfs afkomstig uit een vermoedelijk West-Vlaamse abdij. De glasramen zijn afkomstig van een niet nader bepaalde gesloopte Waalse kerk.
Auteurs: Cox, Lise; Kennes, Hilde
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze tekst citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Kasteeldomein Ter Laken [online], https://id.erfgoed.net/teksten/168560 (geraadpleegd op ).
Gelegen nabij de Grote Nete en omgeven door een uitgestrekt groots landschapspark met diverse oude eiken. Toegangsdreef afgezet met linden. Verspreid over het domein liggen nog diverse bijgebouwen, onder meer de kasteelhoeve, zie nummers 4-8 en de boswachterswoning, zie nummer 5. Ten zuiden van het kasteel, voormalige moestuin, aan noordzijde ommuurd, heden struisvogelkwekerij.
Opklimmend tot de hoge middeleeuwen, speelde de heerlijkheid "Ter Laken" van oudsher een belangrijke rol in de ontwikkeling van de lokale geschiedenis. Zo werd onder meer in 1816 de parochiekerk gebouwd door toedoen van de toenmalige kasteelheer J. della Faille. Eind 18de- begin 19de eeuw herbouwde hij ook het kasteel; in de periode 1871-1874 nogmaals verbouwd en vergroot door de aanbouw van twee lagere vleugels naar ontwerp van de Antwerpse architect J. Claes, zie gedenksteen eerstesteenlegging in westvleugel en gedenksteen voor het voltooien der werken in oostvleugel.
Vrij groot, symmetrisch opgevat complex in neorenaissancestijl, volledig onderkelderd en opgetrokken uit baksteen met veelvuldige verwerking van natuursteen voor onder meer in de sokkel, speklagen, omlijstingen, hoekblokken en balkon. Omlopend klassiek hoofdgestel en in het oog springende decoratieve tegeltjes met voornamelijk maansikkels en Franse lelies.
Middenvleugel van twee bouwlagen onder schilddak met frontonvensters en jaartal 1868, vermoedelijk verwijzend naar de toenmalige verbouwings- of herstellingswerken; noordelijke gevel met uitgewerkte inkompartij opgevat als centraal ingebouwde toren van drie bouwlagen onder tentdak; steektrap. Huiskapel in zuidwesthoek. Zuidgevel eveneens met centrale rechthoekige toren van vier geledingen.
Bibliotheek met beschilderd plafond met de chronologische opeenvolging van de kasteeleigenaars en hun blazoenen; tudorboogdeurtje (in vroegere buitenmuur) naar neogotisch ingerichte eetzaal met dito meubilair, gemaakt in Booischot, en lambrisering; schouw met leeuwenfiguren als postamenten en bekronend wapenschild van de familie della Faille; beschilderd plafond, eveneens neogotisch met jaartal 1872 en opgeplakt bladgoud. Aansluitende neogotische huiskapel van één rechte travee en driezijdige sluiting; muren beschilderd met de familiestamboom en sterfdata, onderaan symbolen als doornenkroon en kruis, gerestaureerd in 1988; polychroom ribgewelf, glasramen gedateerd 1872, voorstelling van Sint-Alphonsus en Sint-Clementina.
Voormalige ijskelder met paviljoentje, uit vierde kwart 19de eeuw, vrij recent ingericht als kapel, "Boskapel", gelegen ten zuidoosten van het kasteel. Octogonaal paviljoentje van baksteen en knoestig hout op sokkel van plaatselijke ijzerzandsteen, onder bedaking van bitumen. Eenvoudig bepleisterd interieur met gerecupereerde neogotische hoogreliëfs, afkomstig uit een vermoedelijk West-Vlaamse abdij. Glasramen afkomstig van een niet nader bepaalde gesloopte Waalse kerk.
Bron: KENNES H. & STEYAERT R. 1997: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Mechelen, Kantons Duffel - Heist-op-den-Berg, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 13n4, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Kennes, Hilde
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze tekst citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Kasteeldomein Ter Laken [online], https://id.erfgoed.net/teksten/2546 (geraadpleegd op ).