is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw Geboorte en Heilige Cyprianus met kerkhof
Deze vaststelling is geldig sinds
omvat de aanduiding als beschermd monument Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw Geboorte en Heilige Cyprianus: orgel
Deze bescherming is geldig sinds
is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw Geboorten en Heilige Cyprianus
Deze vaststelling was geldig van tot
Oorspronkelijk éénbeukige georiënteerde kerk van vier traveeën, uit begin 14de eeuw. Koor heropgebouwd in 1541. Na herstellingswerken uitgevoerd in 1582-1592, noodzakelijk door de verwoestingen aangericht door beeldenstorm, werden in 1597 de zijbeuken, het transept en vermoedelijk ook beide westelijke zijkapellen van het transept toegevoegd. Kerk opnieuw gewijd in 1608. Verscheidene herstellingen in de 17de eeuw volgend op plundering of brand. In 1644-1645 onder meer wederopbouw der transeptgevels. Plaatsen van nieuwe vensters, vergroting van transept en vier nieuwe stenen gewelven (transept en zijkapellen?) in 1658. Vernieuwing van het dak en vergroting der puntgevels na de brandschade van 1677. In 1684: herstelling van het koor evenals van de met leien beklede, houten achtkantige kruisingstoren met naaldspits. Volgens kadastergegevens van 1904 werd de kerk bij de restauratiewerken, die vermoedelijk circa 1900 plaats vonden, vergroot. Lettend op het metselwerk werden de zijbeuken hoogstwaarschijnlijk nieuw opgebouwd en werden in de kooroksels de sacristie en een ander dienstgebouw toegevoegd. Volgens archiefstukken werden in 1947-1954 herstellingswerken van de oorlogsschade uitgevoerd naar ontwerp van architect A. Bressers.
Heden driebeukige, pseudobasilicale kerk van vier traveeën met uitspringend transept en westelijke zijkapellen, rechthoekig afgesloten koor, hoger opgaand dan het schip. Verankerde baksteenbouw met sober, voornamelijk neogotisch voorkomen, onder leien zadeldaken en met achtkantige kruisingstoren voorzien van naaldspits. Sporen van het oude metselwerk (vermoedelijk eind 16de en 17de eeuw): in westelijke puntgevel tussen de versneden steunberen tot aan de topaanzet. Eenvoudig spitsboogportaal in bakstenen profielomlijsting met fraaie gesculpteerde houten deurstolp met barokke figuren en motieven, uit eind 17de eeuw. De onversierde gekoppelde spitsboogvensters in de zijbeuken vervangen duidelijk oorspronkelijk grotere vensters. Vernieuwde laatgotische tracering in het ruim spitsbooglicht van de westgevel. Vooral het koor vertoont merkbare sporen van zijn oude puntgevel; gerestaureerd spitsboogvenster met drieledige tracering onder zandstenen booglijst ter vervanging van een sinds 1824 verdwenen roosvenster uit laatste kwart 17de eeuw. Sinds circa 1900 (?) tegen het koor aangebouwde calvarie onder bepleisterde en beschilderde bakstenen rondboog, met zadeldak en opzij verlicht door een halfrond radvenster.
Gewit kerkinterieur in sobere, classiciserende barokstijl. Rondboogvormige scheibogen voorzien van geprofileerde booglijsten rustend op zuilen met vierkante dekplaat. Kruisriboverwelving, ribben en moerbogen aanzettend op diamantkopconsoles.
Schilderij "Het Laatste Avondmaal" toegeschreven aan Jacob Jordaens. Geschilderd 18de-eeuws houten hoogaltaar, houten 18de-eeuws Onze-Lieve-Vrouw zijaltaar (noord), 18de-eeuwse eikenhouten koorgestoelte en koorlambriseringen met medaillons van de evangelisten, 19de-eeuwse houten biechtstoel met geschilderde taferelen op de kuip. Een 18de-eeuwse biechtstoel. Marmeren doopvont met koperen deksel (18de eeuw).
Bron: BOGAERT C., LANCLUS K. & VERBEECK M. 1982: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Gent, Fusiegemeenten, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 4nd, Brussel - Gent.
Auteurs: Bogaert, Chris; Lanclus, Kathleen; Verbeeck, Mieke
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Ommuurd kerkhof omheen de parochiekerk met een collectie van 19de en 20ste-eeuwse graftekens.
Het kerkhof van de Onze-Lieve-Vrouw Geboorte en Heilige Cyprianuskerk heeft een rechthoekige plattegrond. De Ferrariskaart (1771-1778) toont een eivormig kerkhof te midden een beboomd plein. De huidige contouren zijn herkenbaar op het primitief kadasterplan uit 1830-1833.
Het ommuurd kerkhof ligt omheen de kerk. De bakstenen manshoge kerkhofmuur wordt opgedeeld door, met hardstenen ezelruggen afgetopte pijlers. De ezelsruggen zijn dwars geplaatst, hebben onderaan druiplijsten en aan de straatkant een, in een verdiepte oculus ingeschreven drielob. De muurdelen hebben verdiepte spaarvelden met een muizentandfries onder een ezelsrug. De ezelsrug is met een smeedijzeren bekroning afgewerkt. In de kerkhofmuur zijn een roepsteen met een bakstenen balustrade en afdekking, een urinoir en een berghok verwerkt. Smeedijzeren hekkens sluiten de muuropeningen af.
De westzijde van het kerkhof heeft een hoge densiteit aan graftekens. Ten noorden, zuiden en oosten van de kerk is er sterk geruimd en vergroend.
Het ereperk voor de gesneuvelden uit beide Wereldoorlogen wordt gekenmerkt door witgeschilderde betonnen kruisjes, aangevuld met andere, eerder traditionele hardstenen graftekens. Ze dateren uit het interbellum en van kort na de Tweede Wereldoorlog. Opmerkelijk door zijn hoogte is het grafteken voor René Buysse. Het grafteken is een 20ste-eeuwse interpretatie van de afgebroken zuil met daarop de afbeelding van het symbool van de verzetsgroep Het Belgische Geheim Leger (een omgekeerde driehoek met leeuwenkop), een ingeschilderde Belgische vlag en de tekst “Voor/ vrijheid/ vaderland/ en recht”.
Tegen de kerkmuur bleven opvallende graftekens van onder andere de families Mortier-Van Den Steene, van Pottelsberg de la Potterie – de Kerchove met metalen omheining en Delebeque-Vangoethem bewaard. Tegen de oostzijde van het koor staat de imposante bakstenen grafkapel de Gellinck d’Elseghem. De roodgeschilderde grafkapel op een gepikte plint en met pilasters versierd heeft een rondboogtoegang aan de oostzijde en rondbogige vensters in de zijgevels. De vensters zijn ingevuld met metalen ramen. In de grafkapel hangt de 19de-eeuwse natuurstenen, neoclassicistische grafplaat van de familie de Gellinck d’Elseghem, geflankeerd door twee zwarte houten grafplaten. Ervoor staat een calvarie bestaande uit een driedimensionale gekruisigde christus en twee geschilderde planken voorstellende Maria en Johannes. Voor de kapel ligt de met metalen ankers in de grond verankerde deksteen van de grafkelder. Verder verspreid over het kerkhof graftekens uit de naoorlogse periode.
Het terreinonderzoek werd uitgevoerd in 2017.
De oudste gedeelten van het orgel dateren van 1627. Eind 18de of begin 19de eeuw werd het orgel getransformeerd door vermoedelijk Van Peteghem en/of Lovaert. Op het bovenste gedeelte van het prospect na is de gehele kast 17de-eeuws. Vrij uniek is de 17de-eeuwse blikken trompet met de typische platte knoppen.
Is deel van
Desteldonkdorp
Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw Geboorte en Heilige Cyprianus met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/26227 (geraadpleegd op ).
Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed
Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.