De bedevaartskerk toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes en het aangehecht kloosterhuis genaamd Sint-Victorresidentie, werden gebouwd in 1875-1877 naar ontwerp van architect E. Van Hoecke-Peeters.

Historiek

De bedevaartskerk werd opgericht in opdracht van markgravin de Courtebourne nadat de Mariagrot in haar kasteeltuin door een miraculeus wonder in 1875 steeds grotere vermaardheid kreeg als vereringsplaats van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes. De grot groeide uit tot een massaal bezocht bedevaartsoord, het zogenaamde Vlaamse Lourdes, tegenhanger van Lourdes-Frankrijk.
De eerstesteenlegging van de kerk vond plaats op 22 mei 1875. De bouwwerken waren reeds ver gevorderd toen de leiding der werken in 1876 werd overgedragen aan architect J. Bethune. De kerk werd uiteindelijk afgewerkt in juni 1877. De kerk werd officieel verheven tot basiliek op 4 juni 1924. De aankleding en uitrusting van de kerk werd uitgevoerd onder leiding van Jean Bethune vanaf 1876 tot eind jaren 1880.

Beschrijving

Monumentale transeptloze basilicale kerk in typische laatneogotische baksteenbouw met beperkte verwerking van natuursteen. Opmerkelijk is de sterk symmetrische aanleg en opstand van de kerk. De westbouw omvat de inkompartij met drie portalen en twee slanke vierkante torens van 57 meter hoog; ingesnoerde naaldspitsen beide bekroond door decoratief ijzeren torenkruis. Het schip telt vijf traveeën met opvallend hoge lichtbeuk doorlopend in een twee traveeën lang recht afgesloten koor, onder één leien zadeldak met vorstkam. Uitwendig wordt de indruk gewekt dat de middenbeuk geflankeerd is door twee lage zijbeuken met lessenaarsdak. In werkelijkheid bevatten deze ruimten twee reeksen van vijf zijkapellen, elk door een spitsbogige scheiboog geopend naar de beuk. De doorgangen tussen de kapellen creëren een perspectivisch doorzicht. De noordelijke zijkapellen zijn van oost naar west opeenvolgend toegewijd aan: Heilig Hart, Heilige Anna, Heilige Franciscus van Assisi, Heilige Franciscus Xaverius, de Heilige Kruiskapel sinds 1958 Sint-Bernadettekapel. De zuidelijke zijkapellen zijn van oost naar west toegewijd aan: Heilige Jozef, Heilige Engelbewaarders, Heilige Ignatius, Heilige Jan Berchmans, de vroegere Sint-Bernadettekapel. Het koor is aan weerszijde geflankeerd door een ruime rechthoekige sacristie van twee bouwlagen; de bovenverdieping van beide vormt een tribune uitziend op het koor, de zuidelijke voor de geestelijkheid, de noordelijk aanvankelijk voor de familie de Courtebourne. De noordelijke sacristie bezit een buitentoegang in een torentje waarvan de hardstenen spiltrap naar de bovenverdieping leidt. De zuidelijke sacristie bezit zowel op de beneden- als bovenverdieping een rechtstreekse verbinding met het aanpalend patershuis.

De basiliek functioneert in de wijde omgeving als baken van het bedevaartsoord; de imposante constructie bezit een sterk verticaliserend karakter die haar een grote elegantie verlenen onder meer door de toepassing van hoog opgaande lancetvensters en versneden steunberen. De bouwtrant, geïnspireerd op de gotiek van de 13de eeuw en het bouwtype van de kerk met recht gesloten koor, sluiten aan bij de Bethuniaanse religieuze architectuur. De detailafwerking is verzorgd zoals blijkt uit het ijzeren beslagwerk van de deuren. De westportalen met uitgewerkte natuurstenen omlijsting zijn voorzien van later aangebrachte historiserende timpanen. Aan de zuidzijde van de westbouw sluit de tuinmuur van het klooster aan; achter de korte blinde muur aan de noordzijde van de westbouw gaat een berging schuil. Tegen deze muur werd in 1918 een natuurstenen reliëf aangebracht, het Smeekmonument gesigneerd F. Cornelis (Gent).

Interieur

De rijke polychromie van de volledig beschilderde binnenkerk, van het ensemble van glasramen en van het bijhorend mobilair vormt een indrukwekkend en gaaf bewaard geheel. Dit kerkinterieur geldt als een zeer belangrijk voorbeeld van een typerend neogotisch totaalkunstwerk uitgevoerd onder leiding van de voorman van de neogotiek in ons land Jean Bethune; talrijke andere befaamde neogotische kunstenaars en ambachtslui hebben hun medewerking verleend. De volledige beschildering van de muren der kerk is naar ontwerp van J. Bethune uitgevoerd door A. Bressers.

Architecturale elementen van het interieur zoals bogen, profileringen van vensters, deuren en doorgangen, ribben, steunen, kapitelen en diensten, zijn door banden en friezen met geometrische en kleine florale motieven geaccentueerd. Typische achtergrondbeschildering met rode imitatievoegen op beige fond niet alleen in de beuk, maar ook in de beide sacristieën en in het driedelig portaal. Figuratieve delen zoals de vele engelen, medaillons en taferelen die de beschildering opluisteren zijn op doek aangebracht.

Het iconografisch programma van de beschildering vormt in de beuk een thematisch geheel waarvan de religieuze symboliek en de tekstbanden specifiek betrekking hebben op dit bedevaartsoord van Onze-Lieve-Vrouw. De opschriften op elk van de tien scheibogen geven de tien boodschappen van Lourdes weer die bij de verschijning van Onze-Lieve-Vrouw aan Bernadette werden meegedeeld. De figuratieve decoratie op de rest van de scheimuren is gebaseerd op het epistel van Onze-Lieve-Vrouw Hemelvaart: onder elk bovenlicht een engelenfiguur ten voeten uit voorzien van tekst op banderol en tussen nissen waarin afbeelding van de vermelde plant of boom; voorts nog medaillons met symbolische voorstellingen in de boogzwikken.

In het koor zijn groepen profeten afgebeeld, tekst van het Salve Regina, een engelenkoor, musicerende engelen. Het houten spits tongewelf van beuk en koor is eveneens gedecoreerd met schilderingen zoals medaillons met halve engelen die een banderol met opschrift vasthouden, Christusmonogrammen.

Grijze kerkvloer in het schip, in de middengang met lichtere tegels in geometrisch patroon; meerkleurige koorvloer met typisch versieringspatroon.

Kerkmeubilair en glasramen zijn eveneens ontworpen door J. Bethune.

Orgel ontworpen door Ch. Lenoir in 1882 met bewaarde tweedelige houten orgelkast. Het orgelmechanisme van Vergaert uit Gent werd uitgebreid en vernieuwd in 1924 door Delmotte (Doornik).

Basiliek Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes. Georiënteerde bedevaartskerk gesitueerd halverwege de dreef naar de grot met ommegang van het bedevaartsoord. Imposante driebeukige basilicale kerk van vijf traveeën, met vlak afgesloten koor en westelijke bouw met twee vierkante torens, naar ontwerp van architect E. Van Hoecke-Peeters; lichte aanpassingen van de bouwplannen door J. Bethune bij de afwerking van de kerk (1876). Eerstesteenlegging op 22 mei 1875, plechtige inwijding op 11 september 1877. Op 4 juni 1924 verheven tot basiliek. Typische laat-19de-eeuwse neogotische baksteenbouw. Drie spitsboogportalen in de westelijke partij met later toegevoegde gehistoriseerde timpanen. Hoge westelijke torens van vier geledingen (waaronder horlogegeleding en galmgaten) onder hoge ingesnoerde torenspits (leien).

Interieur met kenmerkende neogotische polychromie onder leiding van J. Bethune uitgevoerd door A. Bressers.

Mobilair: in neogotische stijl uitgevoerd onder leiding van J. Bethune: hoofdaltaar van 1877, zijaltaren van 1878-1880, preekstoel van 1885, biechtstoelen van 1878, sacristiemeubilair van 1876, glasramen van 1888; kruisweg van 1889 door De Pauw.