Historiek

Eerste vermelding van een kerk te Mater in 998 toen Arnulf, markgraaf van Valencijn, de kerk schonk aan de Gentse Sint-Pietersabdij. De vroegere parochiekerk bevond zich echter ten noordoosten van de tegenwoordige kerk, namelijk ter hoogte van de huidige Sint-Amelbergakapel. Waarschijnlijk klom de bouw van een eerste kerk op tot de vroege middeleeuwen (6de tot 8ste eeuw); wellicht ging de vroegere parochiekerk in oorsprong terug op een allodiale bidplaats bij de mogelijke doch niet meer bestaande burcht van Mater. Op een niet bekend tijdstip werd ter hoogte van de huidige kerk een nieuwe parochiekerk toegewijd aan Sint-Martinus gebouwd. De voorgaande parochiekerk bleef tijdelijk behouden als Sint-Amelbergakapel, doch verdween volledig.

Beschrijving

Tegenwoordige Sint-Martinuskerk met Sint-Amelberga als tweede patroonheilige, opgericht in 1780-1783 naar ontwerp van 1780 van L. De Villegas, bouwkundige van de Gentse Sint-Pietersabdij, op de plaats van de kleinere parochiekerk die na plannen tot vergroting uiteindelijk volledig werd gesloopt. Laatste restauratie van het exterieur in 1982-84 gevolgd door herschildering binnenin in 1985.

Landelijke parochiekerk typerend voor de tweede helft van de 18de eeuw tot de eerste helft van de 19de eeuw, met sober exterieur en neoclassicistisch interieur. Eenvoudige plattegrond: driebeukige transeptloze kerk van zeven traveeën met ingebouwde vierkante westtoren en smallere zijbeuken; middenbeuk eindigend op koor met driezijdige sluiting geflankeerd door berging en sacristie. Bakstenen constructie met hardstenen plint en zandstenen hoekkettingen; schip onder één leien zadeldak. Segmentboogvensters met ijzeren tracering in recent gecementeerde, rechthoekige omlijstingen. Gedichte lage getoogde deuropening in de noord- en zuidgevel onder het venster van de tweede traveeën. Gerestaureerd omlijst rondboogvormig westportaal. Geprofileerde zandstenen daklijsten. Rondboogvormige galmgaten en licht ingesnoerde leien torenspits met torenkruis.

Interieur

Bepleisterd en lichtgeschilderd kerkinterieur met contrasterend donkerder geschilderde sierelementen en lijstwerk zoals van de rondboogvormige scheibogen, gordelbogen en verkropte kroonlijsten op consoles. Brede middenbeuk met overwelving aanleunend bij tongewelf en scheibogen op Toscaanse zuilen. Zijbeuken overwelfd door Boheemse kappen. Koor voorheen gedecoreerd met sjabloonschildering en medaillons.

Mobilair

Schilderij: Heilige Martinus als duiveluitdrijver, door Simon de Pape (1666, altaarstuk).

Beeldhouwwerk: Sint-Amelberga (gepolychromeerd hout, 17de eeuw); Sint-Amelberga (eik, 17de eeuw, afkomstig van wegkapel in Sint-Amelbergastraat); Sint-Martinus deelt zijn mantel met arme (gepolychromeerd hout, volkskunst); Onze-Lieve-Vrouw (gepolychromeerd hout, vierde kwart van de 19de eeuw).

Hoofdaltaar: 18de-eeuws portiekaltaar van gepolychromeerd en gemarmerd hout, gerestaureerd in 1845-46) met verwerking van marmeren altaartombe (1846) en tabernakel met expositietroon van 1847; zijaltaren ter ere van Onze-Lieve-Vrouw (noorden) en Sint-Amelberga (zuiden): geschilderde houten portiekaltaren (18de eeuw).

Eiken neoclassicistische 19de-eeuwse lambrisering koor met koorgestoelte, aangevuld in 1887 met lambrisering rondom in het kerkschip naar ontwerp van architect A. Vossaert met inwerking van elementen van biechtstoelen (twee van 1851 en twee van 1853) en van twee kerkmeesterbanken waarvan één met inscriptie en jaartal 1620. Eiken preekstoel van 1863 door Delestré en met Mozesbeeld van 1877. Neogotische communiebank van 1911 (eik), sinds 1976 omgebouwd tot altaartafel, sokkel en credenstafel. Orgel van 1840 door H. Loret, aanzienlijk verbouwd door P. Haelvoet in 1879-1880; totale renovatie in 1963 door P. Anneessens echter met behoud van de oude neoclassicistische orgelkast. Kruisweg uit 1890 van terracotta (vroeger gepolychromeerd) door E. Fazzi (Gent). Vijftien gekleurde glas-in-loodramen van 1926 in art-decostijl met heiligen.