Historiek

Een eerste bedehuis toegewijd aan Sint-Martinus als moederparochiekerk waaronder aanvankelijk Edelare, Leupegem en Pamele ressorteerden, zou mogelijk al in de 7de eeuw opgericht zijn. Oudste vermelding van de kerk daterend van 1110, toen het patronaatsrecht samen met de kerk in het bezit kwam van de Sint-Salvatorsabdij van Ename. De behouden beuk van een eenbeukig romaans zaalkerkje van Doornikse steen wordt aanzien als een bouwwerk uit eind 11de eeuw tot begin 12de eeuw. Kerk nadien, eind 15de eeuw tot begin 16de eeuw, vergroot met zuidelijke zijkapel. Waarschijnlijk tezelfdertijd bouw van recht gesloten koortje, smaller dan de beuk, ter vervanging van vermoedelijk een romaans koor met dezelfde aanleg. Ook de substitutie van de kleine romaanse lichtopeningen door grote rondboogvormige vensters en de vervanging van het westportaal door een grote rondboogpoort dateren waarschijnlijk uit diezelfde periode. Korte vierkante dakruiter boven het oostelijke uiteinde van de beuk opgericht eind 17de eeuw of begin 18de eeuw. Vensters en portaal later (tijdstip niet bekend) gewijzigd tot de huidige spitsboogvormige muuropeningen. Zolderingen met stucdecoratie met jaartal 1725, verwijzend naar jaar van aanbrenging. Restauratiewerken naar ontwerp van architect J. Dhaeyer volgens plannen van 1951, voltooid in 1953. Tijdens deze restauratie werd de kleine, haast vierkante doopkapel in de zuidwestelijke hoek van beuk en zijkapel, vervangen door een nieuwe op dezelfde plaats (heden stookplaats). Tijdens dezelfde restauratiecampagne: vernieuwing van de puntgevel van de zuidelijke zijkapel en van de dakbedekking van kerk en toren. Binnen- en buitenrestauratie in 1989-1990 naar ontwerp van architect P. Vossaert.

Beschrijving

In plattegrond vertoont de georiënteerde kleine Sint-Martinuskerk één beuk eindigend op een smaller rechthoekig koor met ten zuiden een rechthoekige zijkapel ter hoogte van de overgang beuk en koor. Ten oosten, aansluitend bij de zijkapel een smalle sacristie en ten westen de kleine rechthoekige vroegere doopkapel.

Gedeeltelijk romaanse dorpskerk met gewitte gevels behalve elementen zoals de plint, de zandstenen omlijsting van twee grote spitsboogvensters (westgevel en zuidelijke zijkapel) en de portaalomlijsting.

Beuk, bijna even hoge zijkapel en lagere koor afgedekt met leien zadeldaken; sacristie en doopkapel onder dito lessenaarsdak. Beuk overwegend van Doornikse steen; daarnaast beperkte toepassing van bakstenen metselwerk als gevolg van latere aanpassingen namelijk voor de westelijke puntgeveltop en de opvulling voornamelijk van vroegere vensteropeningen in beide langsmuren. Sporen van een bakstenen boog boven het niet oorspronkelijke spitsboogvormige centrale westportaal in zandstenen omlijsting. Gleuf in geveltop eveneens omlijst in zandsteen. Vernieuwd hardstenen topkruis en dekstenen van de geveltop. In de langsgevels, nu relatief smalle gedrukte spitsboogvensters met bakstenen rechtstanden, respectievelijk twee in de noordgevel en één in de zuidgevel, elk daarvan gevat in een ruimer voorts met baksteen gevuld hoger rondbooglicht; sporen van een volledig met baksteen gedichte zelfde rondbooglicht in de zuidgevel. Onder de dakrand van beide langsgevels sporen van twee van de wellicht oorspronkelijk vier kleine rondboogvensters van de romaanse beuk, sinds de 17de tot 18de eeuw volledig gedicht met baksteen of vervangen door de later eveneens gesupprimeerde grote rondboogvensters. Gepolychromeerd Christusbeeld aan kruis onder houten zadeldakvormig afdak tegen de zuidgevel. Vroeger gesignaleerd paradijspoortje mogelijk heden schuilgaand achter één van de tegen de zuidgevel geplaatste grafstenen. De lage vierkante houten dakruiter boven oostelijk uiteinde van de beuk zou binnenin op een balk het jaartal 1701 vertonen. Met leien beklede wanden voorzien van rechthoekig galmgat. Ingesnoerde achtkantige leien naaldspits bekroond door vernieuwd fraai ijzeren torenkruis met windhaan. Bakstenen koor op plint van Doornikse steen, aan noordkant gecementeerd, gezien de aanleg mogelijk opgetrokken (15de eeuw tot begin 16de eeuw) op de funderingen van het romaans koor van de kerk. Gedrukte spitsboogvensters in koor van hetzelfde type als in beuk, een hoger in de oostgevel ervan. Spoor van een gedicht ouder en breder spitsboogvenster tussen beide noordelijke koorvensters. Zuidelijke zijkapel (15de eeuw tot begin 16de eeuw) evenals sacristie constructie van baksteen op sokkel van Doornikse steen, grotendeels vernieuwd met blauwe hardsteen; zandstenen waterlijsten en rechts hoekkettingen. Zuidelijke puntgevel doorbroken met groot spitsbooglicht in zandstenen omlijsting met afzaat.

Interieur

Bepleisterde en witgeschilderde plafond opgesmukt met stuc en voorzien van jaartal 1725 vóór het doksaal. Brede rondboog tussen beuk en smaller koor, lage spitsboogvormige scheiboog naar de zijkapel. Smalle manke spitsboogvormige doorgang naar zijkapel met gelede boog. Spitsboogvormige houten overwelving van koor in zes vakken voorzien van gewitte bepleistering en met heden enkel nog gepolychromeerde medaillons waaronder opschrift "ANNO/ 1725". Zijkapel eveneens met gewitte bepleisterde spitsboogvormige overwelving ingedeeld in cassetten. Vroegere polychromie van stucprofielen der gewelven sinds 1990 bedekt met witte schildering.

Mobilair

Schilderijen: "Heilige Martinus deelt zijn mantel", doek in zijaltaar door Simon de Pape (1673); "Aanbidding der Koningen (18de eeuw); "Heilige Apollonia" (18de eeuw).

Beeldhouwwerken: Heilige Anna ten Drieën, eik, 15de of 16de eeuw; Jezus aan het kruis, gepolychromeerd hout, 18de eeuw.

Meubilair. Barok portiek zijaltaar van gemarmerd hout (17de eeuw ?). Neogotisch gesculpteerd houten retabel van hoofdaltaar met gepolychromeerd half verheven beeldhouwwerk uit 1906 door R. Van Caelenberg. Eiken preekstoel met jaartal 1732. Kruisweg met gepolychromeerde half verheven taferelen van 1904, herschilderd in 1953. Orgel gebouwd in 1821-22 door Jacobus Hubau en zoon Francis uit Nukerke, met latere kleinere wijzigingen onder meer uit begin 20ste eeuw; in 1982-84 gerestaureerd naar zijn oorspronkelijke staat; orgelfront versierd met gepolychromeerd paneel met muziekinstrumenten en slang. 17de-eeuws marmeren doopvont met koperen deksel. 15de-eeuwse hardstenen grafsteen met liggende figuur van pastoor Rogier van Brakel in altaartafel van hoofdaltaar.