Gotische, driebeukige kruiskerk, opgetrokken uit zandsteen en gelegen op de top van de Heistse berg; eertijds omgeven door een kerkhof dat bij de heraanleg van het Kerkplein in 1966-1968 ontruimd werd en vervangen door groenaanplanting.

HISTORIEK

Sommige literatuurbronnen situeren de oudste parochiekerk van Heist in het huidige gehucht Lo, waar zich ook de eerste bevolkingskern ontwikkelde. Deze niet algemeen aanvaarde verklaring steunt op het feit dat Heist tot 1147 kerkelijk ressorteerde onder het bisdom Reims, dat op Lo een vertegenwoordiger zou gehad hebben. Begin 14de eeuw werd in ieder geval gestart met de bouw van de Sint-Lambertuskerk op de "berg", volgens de overlevering omdat Sint-Lambertus op die plaats de heidenen bekeerde, met als gevolg dat de dorpskern geleidelijk verschoof naar de "berg".

Genoemde kerk, volgens haar bouwstijl vermoedelijk van circa 1340, werd afgebrand door de Staatsen in 1585; enkel de muren bleven overeind. Wegens gebrek aan financiële middelen nam de wederopbouw jaren in beslag; de torenspits werd pas in 1612 aanbesteed. De houten zoldering, aangebracht na de brand, werd in 1736 vervangen door een nieuw gewelf onder leiding van Willem-Ignatius Kerricx, die ook de huidige vorm van de zuilen bepaalde.

In 1812 werd de kerk opnieuw geplaveid waardoor de oude grafstenen verdwenen. In 1840-1841 naar ontwerp van F. Berckmans uitgebreid met bakstenen zijbeuken die in 1882 naar ontwerp van L. Blomme met zandsteen werden bekleed, zodat het homogene zandstenen uitzicht opnieuw werd gewaarborgd; de oorspronkelijke kruisvorm verdween en het schip kreeg drie evenwaardige beuken. Portaal van 1889.

Grondige herstellingswerken in de periode 1898-1900, naar ontwerp van de provinciale architect L. Blomme van 1897. Restauratie naar ontwerp van J. Frateur en Hebbelynck, aangevat in mei 1996.

BESCHRIJVING

Zandstenen constructie onder leien bedaking. De plattegrond ontvouwt nu een tussen doopkapel en bergruimte ingebouwde westtoren, aansluitend een driebeukig schip van drie traveeën, een niet uitspringend transept met vlakke sluiting en een koor van drie rechte traveeën met vijfzijdige sluiting tussen zijkapellen en annexen van 1898-1900.

Westtoren, opklimmend tot circa 1340, van zes geledingen onder ingesnoerde naaldspits. Vrij gesloten uitzicht met hoeksteunberen en ritmerende waterlijsten. Ingangspartij bestaande uit spitsboogdeur met bekronend Sint-Hubertusbeeld en spitsboogvenster. Bovenste geleding gemarkeerd door gekoppelde spitsbogige galmgaten. Aanleunende polygonale traptoren aan noordzijde. De flankerende doopkapel en bergruimte kregen hun huidige uitzicht bij de herstellingswerken van 1898-1900 en werden uitgewerkt als haakse constructies met hoeksteunberen onder apart zadeldak; de voormalige spitsboogdeuren naar de zijbeuken werden vervangen door een groter spitsboograam met neogotisch maaswerk.

Neogotische zijbeuken van 1840-1841, met uitzicht van 1898-1900, toen de steekboogvensters werden vervangen door neogotische, vrij brede spitsboogvensters onder druiplijst; traveeën geritmeerd door versneden steunberen; opeenvolgende afgewolfde daken, haaks op de middenbeuk doch niet overeenkomend met de travee-indeling. In de middenbeuk kleinere spitsboogvensters, eveneens als resultaat van genoemde herstellingswerken. Transept met groot spitsboogvenster in tuitgevel. Koor opklimmend tot circa 1340, geritmeerd door steunberen, hoger opgetrokken in de periode 1898-1900; eenvoudige spitsbogige tweelichten met gotisch maaswerk .

Interieur

Bepleisterd en beschilderd interieur met spitsboogarcade op natuurstenen zuilen met koolbladkapiteel en achtzijdige sokkel. Middenbeuk met houten spitstongewelf op colonnetten; kruisribgewelven in de zijbeuken met bakstenen gewelfvlakken en natuurstenen ribben. Koor met bepleisterd kruisribgewelf, kraagstenen in vorm van menselijke figuurtjes; beschilderde wanden met onder meer engelen, IHS-motieven, Christusmonogrammen en liturgische symbolen, naar ontwerp van decoratieschilder A. Giraudo (Turijn) in 1913.

Mobilair

Beeldhouwwerken: Onze-Lieve-Vrouw met Kind, Artus Quellin de Jonge, albast, tweede helft van de 17de eeuw; Heilige Lambertus, geschilderd hout, 18de eeuw; Heilige Antonius Abt, geschilderd steen, 19de eeuw; Sint-Lambertus, L. Mortelmans, gepolychromeerd hout, getekend 1868. Neogotische kruisweg, begin 20ste eeuw, F. De Vriendt.

Meubilair: neogotische retabelaltaren, ontwerp van 1903, J. Gerrits; neogotisch koorgestoelte; laat-barokke communiebank met symbolen der evangelisten, eik, begin 18de eeuw; preekstoel met taferelen uit het leven van Sint-Lambertus, Willem Ignatius Kerricx, 1737, eik; vier barokke biechtstoelen, eik, midden 18de eeuw.

Doopvont gedateerd 1695, zwart marmer met koperen deksel; glasramen getekend Stalins en Janssens Antwerpen, ontwerp van 1887.