Oudste geschreven document van 1287 met vermelding van pastoor A. De Rennevane; de geschiedenis gaat echter minstens terug tot midden 11de eeuw toen door het kapittel twee hulpkerken werden opgericht respectievelijk ten noorden de Sint-Pieterskerk en ten zuiden de Sint-Martinuskerk; laatstgenoemde als parochiekerk voor de opkomende handelsnederzetting met de Grote Markt als centrum. Het patrocinium zelf wijst op een zeer oude stichting, mogelijk van een devotiekapel naast het monasterium uit de 7de eeuw. Van het Romaanse kerkje bleef niets bewaard tenzij het vermoedelijk hergebruik van ijzerzandsteen in de basis van de in de 15de eeuw op dezelfde grondvesten heropgebouwde toren .

In de 15de eeuw vernieuwen van de kerk in lokale gotische baksteenstijl met dito vierkante westtoren met kenmerkende achthoekige bekroning, tweebeukige hallenkerk en drie zuidelijke kapellen gewijd aan Sint-Crispijn, Sint-Mauritius en Sint-Sébastiaan. Als gevolg van de bevolkingstoename eind 18de eeuw uitbreiding met een derde zuidbeuk in plaats van kapellen in 1807 en bouw in 1829 van een imposant transept en onderkelderd koor met sacristie en vergaderzaaltje in strenge classicistische stijl volgens plannen van architect L. Roelandt (Gent). Eerste ontwerpen van 1823, ontwerpen van architect Buels en Louis Minard werden niet weerhouden. In tweede helft van de 19de eeuw verschillende verbouwings- en restauratieplans naar ontwerp van de stadsarchitecten F.E. Missu (1855) en F.A. Bruneel (1874-1878) doch beslissing in 1891 om nieuwe, grootse parochiekerk te bouwen in de nieuwe stadswijk (zie Kerkplein). Overbrenging van het Heilig Sacrament in 1896. Verkoop van het voormalige kerkgebouw in 1897 en inrichting als houtzagerij door eigenaar A. Régibo. Nieuwe verkoop na failissement in 1906 en splitsing in twee delen: het koor wordt eigendom van de parochiale werken die er cinema Familia zal onderbrengen, het schip bleef houtzagerij. In 1924 wordt de toren afgestaan aan de stad en het schip ingericht als garage en woning (nummer 35). laatstgenoemde wordt door J. Van Hasselt in 1933 volgens bouwplan uitgebreid met een magazijn rechts. Bescherming van de toren als monument in 1936 en opmaak van restauratieplannen naar ontwerp van stadsarchitect A. Massez. Verkoop in 1960 van het oostelijk kerkgedeelte en uitvoering van niveleringswerken waardoor de stabiliteit van het gebouw aangetast werd. Nieuwe verkoop in 1982 en aankoop door de vzw "Vrienden van het Ronses Cultuurpatrimonium" met als doel dit kerkdeel te redden doch in 1996 wegens instortingsgevaar afgebroken. Laatste restauratie van de toren goedgekeurd in 1976 met onder meer vernieuwen van het dak, vervangen van slecht metselwerk en natuursteen en herstellen van het timmerwerk door de firma Vandekerckhove.

Tot de desaffectatie in 1896 had de kerk de volgende plattegrond: driebeukige hallenkerk van zes traveeën, ingebouwde vierkante toren op noordwestelijke hoek, uitspringend transept van één travee en koor van één travee met halfronde apsis; sacristie en vergaderzaal respectievelijk in noordoostelijke en zuidoostelijke oksel. Ruime kelderruimte naar het voorbeeld van de middeleeuwse dwarscrypten. Volledig opgetrokken uit baksteen met uitzondering van de basis van de toren in gerecupereerde ijzerzandsteen; westgevel thans gecementeerd.

Westtoren van vier geledingen op vierkante plattegrond, tot de tweede geleding gestut door zware versneden op elkaar gestelde steunberen; overgang naar achthoekige klokkenkamer door middel van overhoeks geplaatste driehoeken. Bakstenen spiltrap in zuidwesthoek, verlicht door verticale lichtgleuven. Afdekkend ingesnoerd piramidedak.

Tegen de natuurstenen onderbouw, 17de- en 18de-eeuwse grafzerken van onder meer pastoor Christophorus de le Tenre, gestorven in 1676. Massieve vierkante bakstenen bovenbouw met diepliggende oculus, en spits- en rondbogige openingen. Sierlijke achthoekige klokkenkamer met spitsbogige galmgaten onder omlopende fijne baksteenlijst; aflijnende spitsboogfries op arduinen consoles onder tudorboogvormige waterlijst en muizentand. Vier rechte zijden versierd met metselaarstekens (Sint-Andreas- en Grieks kruis) van blauwe geglazuurde baksteen, kenmerkend voor de lokale bouwstijl uit de 15de eeuw tot 16de eeuw Ten zuiden van de toren aanleunende, thans vereenvoudigde gecementeerde puntgevels van middeleeuwse hoofdbeuk en 19de-eeuwse zuidelijke zijbeuk. Eén behouden geprofileerde zandstenen vensteromlijsting van spitsboogvenster boven verbouwde poort; oorspronkelijk trap met vier trappen en oorspronkelijke toegang verdwenen. Tot woning (nummer 35) verbouwde zuidelijke beuk met rechthoekige deur en vensters. Volgens bouwplan van 1933 toegevoegd magazijn gebouwd door aannemer G. Lagache, op de afgeschuinde travee met art-decopaneel met opschrift: "Garage Julien Van Hasselt & fils". Zijgevels verlicht door rondboogvensters met ijzeren roedeverdeling. noordzijde: aanleunende droogloods van vroegere houtzagerij. Oostzijde sinds sloping van transept en koor afgesloten door in 1906 gebouwde scheidingsmuur met sporen van drie rondboogdoorgangen en twee zuilen op achthoekige basis; rest van muurschilderingen.

Interieur. Torenverdieping met witgeschilderd bakstenen vijfdelig kruisribgewelf met gesculpteerde sleutel met Lam Gods. Tweede geleding met houten zoldering op zware balken. Derde geleding met bakstenen trompen. Twee 15de-eeuwse beuken gescheiden door spitsbogenrij op arduinen zuilen (alternerend weggebroken) met achthoekig geprofileerd kapiteel en dito verhoogde sokkel door verlaging van de vloer; zichtbaar houten spitstongewelf.