De Maatjes bestaan uit een afwisseling van rietvelden en vochtige weilanden. In dit gebied komen nog relicten van turfwinning voor. Dit gebied maakt deel uit van het uitgestrekte ontginningslandschap De Maatjes en werd op historische kaarten specifiek benoemd met het toponiem "Den Helder".

Fysische geografie

Topografie

Dit deelgebied met rietland bevindt zich ten zuidoosten van het Kalmthoutse gehucht Nieuwmoer, ten zuiden van de Vissersstraat. Het maakt deel uit van het natuurreservaat De Maatjes, dat zich over de gemeenten Kalmthout en Wuustwezel uitstrekt en over de Nederlandse grens verderloopt. De hoogtelijn van 15 meter +TAW begrenst het gebied. De Marijne- en de Broekloop lopen door De Maatjes.

Geologie en bodem

De tertiair-geologische kaart geeft aan dat in dit gebied de grijze, (half) grove, kwartsrijke en glimmerhoudende zanden met regelmatig dunne klei-intercalaties, schelpfragmenten, gerold hout, veen en (sideriet)keitjes van de Formatie van Merksplas (plioceen, 5,3 tot 2,6 miljoen jaar geleden) primeren. De bodem bestaat overwegend uit een uiterst natte licht zandleembodem zonder profiel met errond een strook met natte zandbodems met dikke antropogene humus A horizont, zeer natte lemig zandbodems zonder profiel en natte zandbodems met duidelijk ijzer en/of humus B horizont.

Vegetatie

De Maatjes bestaan uit een afwisseling van rietvelden en vochtige weilanden met hier en daar een klein broekbosje of (vis)vijver. Als gevolg van de veengroei in dit gebied vertonen De Maatjes nog de kenmerken van een laagveenformatie. Door een steeds toenemende verlanding zijn de oorspronkelijk open waters geëvolueerd tot rietmoerassen. Het rietland heeft in het Vlaamse deel van dit natuurgebied een oppervlakte van ongeveer 8 hectare, het grootste deel rietland bevindt zich echter in Nederland met een oppervlakte van ongeveer 50 hectare. De Biologische Waarderingskaart (versie 2, 1997-2010) geeft dit gebied weer als rietvegetatie, al dan niet met struik- of boomopslag, en vochtig wilgenstruweel op een voedselrijke bodem. Rondom de rietvegetatie komen stroken soortenrijk permanent cultuurgrasland met relicten van halfnatuurlijke graslanden en vochtig, licht bemest grasland gedomineerd door russen voor. Tussenin bevinden zich hier en daar houtkanten met dominantie van meidoorn of bomenrijen gedomineerd door els.

Het gebied vormt een belangrijke broedplaats voor riet- en weidevogels, zoals de grutto, kievit, zomertaling, slobeend en scholekster. Naast meerdere eendensoorten zijn ook de rietgors, blauwborst, kleine karekiet en grasmus vermeldenswaardige broedvogels. Een groot deel van het jaar kan de bruine kiekendief worden waargenomen, terwijl de blauwe kiekendief enkel tijdens de winter gezien wordt.

Cultuurhistorisch landschap

Het gebied De Maatjes maakte oorspronkelijk deel uit van een uitgestrekt heidegebied. Onder impuls van de abdij van Tongerlo gingen vanaf de 14de eeuw de ontginningen van de heide en de drooglegging van de vennen van start. Deze ontginning werd vanaf de 15de eeuw op grote schaal aangepakt. Vermoedelijk kan de ontwikkeling van de nederzetting Nieuwmoer met deze turfontginningen in verband gebracht worden. De relicten van de turfwinning zijn nog steeds zichtbaar in het landschap.

Vanaf het einde van de 17de eeuw werd het turfsteken minder rendabel. Bijgevolg veranderde het gebied De Maatjes al snel in een ondoordringbaar moeras met uitgestrekte open plassen als relicten van het turf steken. De kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778) geeft De Maatjes weer als de westelijke uitloper van een ondoordringbaar moeras op de grens van Vlaanderen en Nederland. Moerassige gebieden onderbreken de uitgestrekte heide. Nieuwmoer wordt voorgesteld als een klein gehucht omgeven door landbouwgronden.

Vanaf de 19de eeuw werden de hoger gelegen gronden rond De Maatjes ontwaterd en omgezet in cultuurgrond. De kaart van Vandermaelen (1846-1854) stelt het gebied De Maatjes voor als moerassig gebied/vochtig weiland genaamd “den Helder” aan de noordzijde van het heidegebied “Nieuw Moersche Heyde”. Verschillende landbouwgronden rond het gehucht “Nieuw Moer” zijn omgezet in grasland.

Nadat het turfsteken werd stopgezet vormde zich op de lager gelegen delen de laatste 200 jaar opnieuw veen. Dit gebied is één van de langst in hun natuurlijke bestaan gehandhaafde landschappen in Vlaanderen. Het natuurreservaat De Maatjes wordt beheerd door het Agentschap Natuur en Bos.