Het domein van het kasteel Groeningenhof, ook gekend als Kontichshof of Hof van Helmont, heeft zich gevormd vanaf de 16de eeuw. Het in oorsprong middeleeuwse kasteel is gelegen in een ruim omhaagd landschapspark met parkbos dat in zijn huidige vorm grotendeels dateert uit het einde van de 19de eeuw.

Historiek

Het cijnshof van Helmont, afhankelijk van het leenhof van Mechelen, kwam in 1314 in bezit van Jan Berthout van Berlaer. Hendrick van Helmont kwam in 1431 in bezit van het cijnshof dat voortaan de naam ‘Hof van Helmont’ droeg, soms ook ‘Hof van Batenborg’ genaamd. Het cijnshof werd in 1555 verkocht aan Jan van den Broeck. Deze kocht op 8 mei 1551 de landbouwbedrijven ‘Ossele’ en ‘Ykele’, beide lenen van het Hof van Vrijsel. Jan van den Broeck maakte van de drie cijnshoven een geheel onder de benaming ‘Hof van Helmont’. In 1616 kwam de heerlijkheid Helmont in handen van Lucas van Opmeer, die in 1644 ook de heerlijkheden Kontich, Waarloos en Reet aankocht. Door aankoop kwamen deze heerlijkheden in 1651 in het bezit van Franciscus Lopes Franco-y-Feo, die rond 1651-1660 de barokke poort liet plaatsen bij de dienstgebouwen en na 1667 herstellingen en verbouwingen liet doorvoeren aan speelhuis en hoeven. Vanaf 1651 tot het einde van het ancien régime bleven de heerlijkheid Helmont en het kasteel in bezit van de heren van Kontich.

De gravure verschenen bij J. Le Roy (vierde kwart 17de eeuw) toont het kasteel uit de 16de-17de eeuw, de traptoren, de U-vormige dienstgebouwen en de kapel waarvan nog enkel het poortgebouw overblijft. Een figuratieve kaart, opgemaakt door landmeter Aegidius de Decker in 1692, maakt duidelijk dat het geheel omringd was door een hoekige omwatering met geometrische tuinen binnen deze omwatering. In 1708 waren enorme bedragen nodig om het vervallen kasteel te herstellen. Op de Kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778) wordt het "Château Groningenhof" weergegeven als een waterkasteel, gelegen binnen een ruimere omgrachting waar zich de dienstgebouwen en moestuinen bevinden. Enkele dreven, die het omliggende landbouwgebied doorkruisen, leiden naar het kasteel. Deze dreven zijn nog steeds aanwezig in het landschap.

De laatste heer van Kontich stierf in 1829 en in 1830 kocht Jacobus J.B. della Faille-Auvray het kasteel. Het kasteel bleef sindsdien in het bezit van de familie della Faille. Bij het begin van de 19de eeuw had het domein nog steeds hetzelfde uitzicht als eind 17de eeuw. Augustin della Faille (1796-1871) wijzigde het uitzicht van het domein rond 1850. Het kasteel werd voorzien van een nieuwe noordvleugel met trapgevels en om een symmetrisch geheel te bekomen werd de zuidvleugel voorzien van een risaliet met trapgevel. De bijgebouwen en de kapel ten noorden van het kasteel werden gesloopt. Deze kapel werd vervangen door een neoclassicistische kapel binnen het kasteel.

Op de Popp-kaart (1842-1879) wordt duidelijk dat het domein van het "Château de Groeningen" zich nagenoeg tot zijn latere uitzicht heeft ontwikkeld. Het kasteel op zich wordt niet meer volledig omgeven door water, maar bevindt zich nu op één wooneiland met de dienstgebouwen. De aanhorigheden ten oosten, de pachthoeve, de dorpswoning en de 19de-eeuwse hoeve zijn allemaal reeds zichtbaar. Ook het perceel waarop zich het landschapspark bevindt, heeft zich op dat moment reeds zijn huidige vorm aangenomen.

Onder Rene-Jacques della Faille kreeg het kasteel tussen 1880 en 1888 naar ontwerp van Joseph Claes een neo-Vlaams-renaissance-uitzicht. De dienstgebouwen werden ook gewijzigd, alsook de hofgracht die een grillige nagenoeg ovale vorm kreeg.

Beschrijving

Een opvallend gekasseide dreef van opgaande bomen leidt vanaf de Groeningenlei naar het kasteel Groeningenhof, ten westen van het centrum van Kontich gelegen. De weg leidt over de omgrachting via de toegang met polygonale bakstenen hekpijlers naar het vierkant poortgebouw (16de-17de eeuw), dat is opgenomen in de L-vormige dienstgebouwen aan de zuid- en oostzijde van het kasteel. De dienstvleugels van 1880-1888 omvatten de stallen, de conciërgewoning en de koetshuizen.

Centraal in het domein bevindt zich het kasteel Groeningenhof met zijn dienstgebouwen opgesteld in L-vorm. Het betreft een nagenoeg rechthoekig kasteel in neo-Vlaamserenaissance-stijl met neogotische elementen uit de 16de-17de en 19de eeuw (circa 1850, 1880-1888), omgeven door een onregelmatige, ovale omwatering die aansluit op de door de Mandoerse Beek gevoede vijver. Het oorspronkelijke waterkasteel laat zich nog herkennen in de grotendeels bewaarde omgrachting. De duiventoren uit de 17de en 19de eeuw ligt tegen de omgrachting aan de oostzijde. Ten oosten van het kasteel bevinden zich de vroegere aanhorigheden van het kasteel (vierde kwart 19de eeuw) die intussen verbouwd zijn tot woning.

Het kasteel wordt omgeven door een omhaagd landschapspark met solitaire bomen en boomgroepen en een parkbos. Het parkbos, in totaal zo’n 13 hectare, bestaat voornamelijk uit beukenbos en één perceel recentere populieraanplanting. In een nabijgelegen populierenbosje bevindt zich een mooi ontwikkelde kruidlaag van alluviaal elzenbos. Het domein wordt zowel aan de oostzijde als aan de zuid- en westzijde begrensd door een dreef.

Op het domein bevinden zich verder ook een dorpswoning uit het vierde kwart van de 19de eeuw (ten noordoosten), een hoeve uit dezelfde periode (ten noordwesten) en een pachthoeve, de Lage Bogaardhoeve, van het kasteel van rond 1870 aan het zuidwestelijke uiteinde van het park.