Het Kijkverdriet wordt gekenmerkt door de afwisseling van een agrarisch gebied met bossen ten noorden, grasland en (broek)bossen in het westen. Het rectangulair kavelnet is een relict van de 19de-eeuwse ontginning van dit gebied.

Fysische geografie

Topografie

Het Kijkverdriet bevindt zich ten zuidoosten van Ravels. Het wordt begrensd door de Staatsbossen van Ravels in het noorden, de landbouwzone ‘Kijkverdriet’ in het oosten, het zijkanaal Dessel-Turnhout met het Zwartwater in het zuiden en de naaldbossen ten zuiden van het Klotgoor in het westen.

Het reliëf is vlak, met een lichte helling van het noordoosten (35 meter +TAW) naar het zuidwesten (30 meter +TAW). Het gebied behoort tot het bekken van de Kleine Nete (Scheldebekken) en wordt voornamelijk door de Hoge Vijversloop in het zuidoosten ontwaterd via talrijke greppels en sloten.

Geologie en bodem

Volgens de tertiair-geologische kaart primeren in dit gebied de grijze, half grove tot grove, kwartsrijke, glimmerhoudende zanden met regelmatig dunne klei-intercalaties, schelpfragmenten, gerold hout, veen en (siderier)keitjes van de Formatie van Merksplas (plioceen, 5,3 tot 2,6 miljoen jaar geleden). Het laatpleistoceen (130 000 tot 10 000 jaar geleden) wordt gevormd door niveo-eolische afzettingen (zand, lemig zand of licht zandleem) afgezet tijdens het weichseliaan (115 000 tot 10 000 jaar geleden). De jongere afzettingen uit het holoceen (10 000 jaar geleden tot heden), die ontstaan zijn door verstuiving (stuifzanden) of (in mindere mate) als rivier- en beeksedimentaties (alluvium) bedekken het oorspronkelijke pleistoceen, dat al dan niet gesoliflueerd kan zijn. Tijdens het holoceen werd het pleistoceen materiaal overstoven met zand van lokale herkomst.

Binnen het Kijkverdriet komen (zeer) natte tot matig droge of matig natte zandgronden met duidelijke humus en/of ijzer B horizont voor.

Vegetatie en fauna

Het Kijkverdriet wordt gekenmerkt door een zeer specifieke hydrologie met opkwellend grondwater en herbergt ten gevolge daarvan een typische botanische rijkdom. Het gebied bestaat uit twee landschapstypes, namelijk weilanden omgeven door aardewegen, houtwallen en ontwateringsgrachten en een vochtige, zuidoost-noordwest lopende slenk met broekbos, laagveenmoeras, natte heide en hooiland (centraal gelegen in dit gebied). Op het moment van de bescherming (1985) kan deze slenk onderverdeeld worden in zeven vegetatietypes: natte heide omgeven door sterk bemest, nat grasland; laagveenmoeras (ongeveer 25 meter diep) omgeven door houtkanten van zwarte els, grauwe els, wilg, ruwe berk en gagel; natte weide (in het westen); een graslandperceel ten oosten van het laagveenmoeras; elzenbroek; weiland; verruigd grasland. De vegetatie van de wegbermen bestaat hoofdzakelijk uit soorten die kenmerken zijn voor droge en zandige bodems. In de grachtkanten werden hoofdzakelijk moerasplanten aangetroffen. De boom- en struiklaag omvat onder andere zomereik, Amerikaanse eik, ruwe berk, sporkehout en lijsterbes. In de kruidlaag komen onder meer smalle stekelvaren, zandzegge, veelbloemige veldbies, tengere rus en knolrus voor.

De Biologische Waarderingskaart (versie 2, 1997-2010) vermeldt de graslanden als soortenarm permanent cultuurgrasland, soortenrijk permanent cultuurgrasland met relicten van halfnatuurlijke graslanden, vochtig licht bemest grasland en onbemest, vochtig pijpenstrootjesgrasland. Verder komen nog vochtige tot natte dopheidevegetatie en zuur laagveen voor in dit gebied. De plassen worden weergegeven als oligotroof tot mesotroof water, soortenrijke sloten en eutrofe plassen met natuurlijke oevers. Centraal komt een naaldhoutaanplant zonder ondergroei voor. De percelen loofbos worden vermeld als eiken-berkenbos. Langs de grenzen van dit gebied bevinden zich enkele akkers op zandige bodem.

Het gebied is een broedplaats van de watersnip. Bovendien biedt het ideaal habitat voor verschillende amfibie- en insectensoorten.

Cultuurhistorie

De kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778) geeft Het Kijkverdriet weer ten zuidoosten van Ravels, in het uitgestrekt heidegebied “bruyère de Raevels” dat onderbroken wordt door enkele plassen (onder meer het “Clock Goor”) en wegen. Op de kaart van Vandermaelen (1846-1854) ligt het gebied ten noorden van het kanaal Turnhout - Dessel en het Zwart Water. De vochtige heide en vennen centraal in het gebied wordt aangeduid als een oost-westwaarts verlopende slenk te midden van een uitgestrekt heidegebied. Het symmetrisch verlopend netwerk met heidepercelen wijst waarschijnlijk - rekening houdend met de uitvoering van het verbindingskanaal Maas - Schelde in die periode - op de beginnende ontginning van het heidegebied. De kaart van het Institut Cartographique Militaire (1909) geeft het gebied weer als een uitgestrekt weidegebied. Vooral in het noorden ervan is het wegenpatroon verdwenen. De “Gilsense Heide” in het noorden werd intussen bebost met naaldhout.

Het rectangulair kavelnet is een relict van de eerste ontginningen in de 19de eeuw. Ook de eerder recente landbouwontginningen tijdens de eerste helft van de 20ste eeuw hebben het kavelnet beïnvloed. Het gebied werd pas in de 19de eeuw en in één keer ontgonnen op bos. Het rectangulair kavelnet wijst op het feit dat het hier een vrij late ontginning betreft die, alhoewel reeds zeer relationeel van aanpak, toch nog een kleinschalig karakter heeft. De rechtlijnige structuur is reeds terug te vinden op de kaart van Vandermaelen en is in de streek weinig voorkomend. Het Kijkverdriet is één van de weinige getuigen van een 19de-eeuwse ontginning van die aanpak.