erfgoedobject

Gekandelaarde kapellinde op vijfsprong

landschappelijk element
ID
300178
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/300178

Juridische gevolgen

Beschrijving

Op een vijfsprong, op de grens tussen Heers en Gingelom, is een klein houten kapelletje opgehangen aan een oude knotlinde. Naar verluidt stonden hier aanvankelijk drie lindebomen. Slechts één is nog volledig intact, van een tweede is de stronk nog aanwezig waaruit weer een jongere opgaande boom is opgesproten en de derde is volledig verdwenen.

Op de Villaretkaart (ca. 1750) is er tussen Heyselt en Rukkelingen al een vijfsprong zichtbaar. Het betreft de wegen naar Boekhout in het noorden en Bettincourt in het zuiden (huidige Walenstraat), een oude secundaire verbindingsweg tussen Sint-Truiden en Borgworm, de weg naar Rukkelingen in het oosten (huidige Sterstraat), de weg naar Jeuk in het westen (huidige Heyseltstraat) en een thans verdwenen pad dat naar het kasteel van Mechelen-Bovelingen leidt. De huidige Groene weg, in het zuidwesten richting Corswarem, takt op deze kaart aan op de Heyseltstraat, ten westen van de vijfsprong. Dit wegenpatroon blijft tot in de jaren 1960 bewaard.

Op de kaart van de Atlas der Buurtwegen uit 1841 staat in de hoek tussen de Walenstraat en het ondertussen verdwenen pad in noordoostelijke richting, een kapel aangeduid. Deze wordt ook weergegeven op de Vandermaelenkaart (1850) met de vermelding Tilkenskapel. Wanneer, waarom en door wie de kapel werd opgericht is niet geweten. Vermoedelijk kan ze toegeschreven worden aan de familie ‘Tilkens’, een familienaam die in de streek Gingelom – Sint-Truiden – Landen veelvuldig voorkomt. Gezien de locatie, op een kruispunt van wegen en op de grens tussen twee gemeenten, is het goed mogelijk dat deze stenen kapel een oudere boomkapel verving. Het voorzien van grenspunten en straathoeken van kleine religieuze monumenten, bomen en/of markeringspunten, is een typisch plattelandsgebruik. Deze uiting van devotie vond vooral plaats vanaf de tweede helft van de 19de eeuw, toen het katholieke geloof, en vooral de Mariaverering, een sterke heropleving kende. Kapelletjes werden in die periode veelvuldig opgericht, voornamelijk ter bescherming, om genezing af te smeken of als dank.

De kapel staat vanaf 1850 (Vandermaelen) tot en met 1960 op alle topografische kaarten afgebeeld. Dit kapelletje stond aanvankelijk op een hardstenen sokkel. Ze wordt ook vermeld in het rapport van de eerste algemene waterpassing die tussen 1857 en 1873 door het Krijgsdepot over heel België werd uitgevoerd in functie van de opmaak van militaire topografische kaarten. De sokkel van de kapel wordt hier immers vermeld als geodetisch punt: “Partie supérieur du socle de la chapelle dite Tilkenskapel au carrefour des chemins vers Bouchout, Bettincourt, Goyer et Roclange-Looz – 111,42 m” (Cnophs, 1879).

Naar verluidt zouden er aanvankelijk drie bomen bij de kapel gestaan hebben: de huidige zomerlinde, een boom in de noordwestelijke hoek van het perceel en een linde vooraan op het perceel, waar nu een jonge boom uit de oude stam ontsproten is. Vermoedelijk werden deze bij de kapel aangeplant en dateren ze dus van de eerste helft van de 19de eeuw. Op een luchtfoto uit 1947 zijn er nog twee bomen te zien. De kapellinde werd gekandelaard, een oude beheersvorm waarbij de gesteltakken periodiek teruggezet worden en die leidt tot een mooie ellipsvormige kruinontwikkeling.

In de jaren 1960-1970 was het gebied onderdeel van de ruilverkavelingen Rukkelingen-Loon en Jeuk. Op dat ogenblik wijzigde het wegenpatroon van de vijfsprong naar zijn huidige toestand, met afschaffing van de noordoostelijke voetweg en aantakking van de weg naar Corswarem op het kruispunt. De wegen werden toen ook gebetonneerd. Waarschijnlijk verdween de kapel eveneens tijdens deze ruilverkavelingen. Alleszins wordt ze niet meer afgebeeld op topografische kaarten vanaf 1976. Uit de inventaris voor het cultuurbezit van het Kanton Borgloon blijkt dat de kapel werd vernietigd en vervangen door een houten kapel in één van de twee resterende, van de aanvankelijk drie, linden die het kruispunt markeerden (Pauwels & Schlusmans, 1999).

Nabij de boom is nog een lokale witte kalksteen aanwezig. Uit het infobord dat bij de boom geplaatst werd, blijkt dat de lokale bevolking deze steen als grenssteen beschouwt. Dergelijke stenen werden ook elders in de provincie Limburg als grenssteen gebruikt en de steen bevindt zich nabij een administratieve grens, namelijk tussen Jeuk en Rukkelingen-Loon. Er zijn echter geen harde bewijzen hiervoor. De steen bevat geen inscripties, werd nergens vermeld als ‘borne’ op topografische kaarten en bevindt zich niet langs de knik van een grens, waar grensmarkeringen algemeen voorkomen. Gezien de ligging op de site van de voormalige kapel is het daarom goed mogelijk dat het hier gaat om een overblijfsel van de Tilkenskapel dat werd gerecupereerd als grenssteen. De boom bevindt zich immers op de grens van twee fusiegemeenten (Gingelom en Heers) die werden gevormd in dezelfde periode als de ruilverkavelingen en de afbraak van de kapel.

In 2006 werd er door een Waalse bedevaarder een kapelletje, gewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes, aan de boom bevestigd. Dat Maria in deze nieuwe kapel ook nu nog aanbeden wordt, blijkt uit de mooi verzorgde kunststoffen bloemen die nog steeds rond de kapel worden bevestigd.

  • CNOPHS A. 1879: Nivellement général du royaume de Belgique: nivellement de base, Elsene - Brussel.
  • LUKÁCKS-GRAUS M., 2000: Bomen en Religie in: MOENS F. & DE WEERD L. (red.), Bomen en mensen, een oeroude relatie, Amsterdam, 43-72.
  • PAUWELS D., SCHLUSMANS F. met medewerking van MUYLDERMANS E. & ROMBOUTS J. 1999: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kanton Borgloon, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14N4, Brussel - Turnhout.
  • Carte topographique de la partie de la Belgique comprise entre Gand et Tournay, Maestricht et Liège, levée par Villaret, Ingénieur du Roi, 1748, Institut National de l’Information Géographique et Forestière-Saint-Mandé (France), schaal 1:14400.
  • Topografische kaart van België, Philippe Vandermaelen, uitgegeven in 1846-1854, schaal 1:20.000.
  • Topografische kaarten van België, Eerste editie, Krijgsdepot, uitgegeven in 1865-1880, schaal 1:20.000.
  • Topografische kaarten van België, Tweede editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1880-1884, schaal 1:20.000.
  • Topografische kaarten van België, Derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1889-1900, schaal 1:20.000.
  • Topografische kaarten van België, Herziening derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1900-1930, schaal 1:20.000.
  • Kaart van België, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1928-1950, schaal 1:20.000.
  • Kaart van België, Militair Geografisch Instituut, uitgegeven in 1949-1970, schaal 1:25.000.
  • Topografische kaart van België, Herziening tweede editie, Nationaal Geografisch Instituut, uitgegeven in 1961-1979, Kaartblad 41/3-4 Waremme - Momalle , schaal 1:25.000.
  • Topografische basiskaart numerieke reeks, Nationaal Geografisch Instituut, uitgegeven in 2009, schaal 1:10.000.
  • Atlas der buurtwegen van Limburg (1841) geraadpleegd op Geoloket atlas der buurtwegen Limburg
  • Luchtfoto 1947 B3-SINT-TRUIDEN 218, 1947: Nationaal Geografisch Instituut [online], http://www.ngi.be/cartesius/images/air/1947_B3-SINT-TRUIDEN_218.jpg.
  • Luchtfoto 1948 B1B 227, 1948: Nationaal Geografisch Instituut [online], http://www.ngi.be/cartesius/images/air/1948_B1B_227.jpg.
  • Luchtfoto 1975 B4R 1712, 1975: Nationaal Geografisch Instituut [online], http://www.ngi.be/cartesius/images/air/F33_1975_B4R_1712_1699.jpg.

Auteurs: Kinnaer, Anse
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Gekandelaarde kapellinde op vijfsprong [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/300178 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.