De ankerplaats bevindt zich in droog Haspengouw, een gebied in de vierhoek Tienen-Maastricht-Luik-Namen. Zij behoort meer bepaald tot het oostelijke deel ervan, het Krijtland van Millen.

De ankerplaats wordt als het ware ingesloten door de volgende dorpen: Vlijtingen, Hees, Kesselt, Lafelt, Riemst en Herderen. Het zijn kleine landelijke kernen met een geconcentreerde bebouwing. Zij behoren zelf niet tot de ankerplaats omdat zij, met uitzondering van de reeds beschermde monumenten en dorpsgezichten en het bouwkundig erfgoed beschreven in de inventaris Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen, deel 14n1, geen samenhangende erfgoedwaarde hebben. In het zuiden wordt het gebied, met uitsluiting van de meeste woon- en bedrijvenzones, begrensd door de Maastrichtersteenweg.. In het oosten vormt de Burgemeester Marresbaan, eveneens met uitsluiting van de meeste woon- en leemontginningsgebieden, de begrenzing.

Het betreft een zacht glooiend open field landschap met weidse vergezichten, waarvan het uitzicht sedert de Slag van Lafelt in 1747 praktisch onveranderd bleef. Slechts ten gevolge van een gemeentelijke ruilverkaveling tussen 1957 en 1963 verdwenen enkele destijds militair strategisch belangrijke holle wegen en graften. In een recent verleden werden enkele agro-industriële bedrijven - verspreid in het open landschap - opgericht, kwam de baksteennijverheid tot ontwikkeling in het ontginningsgebied 'Kesselt' en werd een rechtsgeldig Bijzonder Plan van Aanleg met partiële herziening en uitbreiding ontwikkeld ter hoogte van de kruising tussen de Maastrichtersteenweg en de Bilzersteenweg.

Fysische geografie

De ankerplaats behoort geomorfologisch tot het Maasterrassenlandschap. Dit getrapte landschap met rivierterrassen op verschillende hoogten is ontstaan tijdens het quartair (pleistoceen: ongeveer 3 - 0,01 miljoen jaar geleden) door erosie en sedimentatieprocessen in de Maas. Deze processen werden veroorzaakt door grote temperatuurschommelingen tussen de ijstijden en interglaciale perioden. Tussen Vlijtingen en Lafelt bevindt zich de noordwest – zuidoost verlopende grens tussen het hoog- en het middenterras van de Maas, respectievelijk ook het Pietersberg - en het Rothem terras genoemd.

De ondergrond bestaat uit krijtlagen uit het secundair met daarboven oligocene afzettingen, namelijk de Formatie van Tongeren. Deze formatie uit het tertiair werd tijdens het Pleistoceen (Weichsel) bedekt met een niveo-eolisch leempakket waarvan de dikte tot 15 meter kan bedragen. De huidige vruchtbare leemgronden ontwikkelden zich in deze afzetting. De grondwatertafel bevindt zich zeer diep.

Het hydrografisch net is weinig of niet ontwikkeld onder andere ten gevolge van de permeabiliteit van bodem en ondergrond voor regenwater. Binnen de perimeter van de ankerplaats komt geen enkele waterloop voor. Enkel het Hezerwater dat Vlijtingen met Hees verbindt en waarin de Allewijzouw uitmondt draineren het landschap dat bijgevolg volledig tot het Hezerwaterbassin behoort.

Cultuurhistorie

De bewoning is zeer oud. In de streek werden de oudste sporen (tussen 135000 en 35000 BP) van menselijke activiteit (Neanderthalers) in Nederland en Vlaanderen gevonden. Dank zij de vruchtbare leembodem was er vanaf de aankomst van de eerste landbouwculturen en bijgevolg het begin van de eerste landname omstreeks 5300 voor Christus (Bandkeramiekers) een continue menselijke occupatie waarvan fragmentarisch sporen gevonden worden.

De Centrale Archeologische Inventaris (CAI) meldt een dertigtal archeologische vindplaatsen van artefacten uit de steen-, ijzer-, en Gallo-Romeinse tijd. De vindplaatsen komen verspreid over het gehele gebied voor. Deze informatie dekt enkel het gekende gedeelte. Er zijn steeds lacunes in de kennis. Het niet vernoemen van archeologische informatie voor een bepaald (gedeelte van een) gebied wil niet zeggen dat het bodemarchief vrij is van archeologische informatie. Hoger gelegen gebieden zoals de Keiberg en de Sieberg met hun omgeving profileren zich als belangrijke vindplaatsen van archeologica uit deze perioden. Vermeld worden: Bandkeramische artefacten en aardewerk uit de steentijd, ijzertijdsporen (afvalkuilen en crematieresten), Romeinse munten, dakpannen, villaresten, grafheuvel, metaalvondsten enzoverder. De continuïteit van de bewoning wordt aangetoond door Merovingische vondsten.

In de Romeinse tijd was het gebied een uitgestrekt villalandschap. De vermoedelijk Romeinse heirbaan Tongeren – Maastricht - Keulen , weerhouden als lijnrelict in de landschapsatlas, valt gedeeltelijk samen met de huidige Maastrichtersteenweg. Het verval van het Romeinse Rijk ging gepaard met een plaatselijke spontane verbossing. Vanaf de volle middeleeuwen werd het landschap opnieuw ontgonnen en ontstond geleidelijk het hedendaagse open landschap. In de 18de eeuw verschenen de kenmerkende vierkantshoeven, meestal omgeven door met hagen afgesloten hoogstamboomgaarden.

Gelegen in het grensgebied tussen het Prinsbisdom Luik en het Hertogdom Brabant en tevens in het grensgebied tussen de zuidelijke en noordelijke Nederlanden en bovendien in de nabijheid van het strategische Maastricht, werden Lafelt en omgeving geregeld geconfronteerd met plunderingen, vernielingen, inkwartieringen en opeisingen door vreemde legerbenden. Het weidse landschap had een grote strategische betekenis. Het was uitermate geschikt voor het voeren van veldslagen en voor doortochten van legers.

In 1747 was Lafelt het strijdtoneel van één der belangrijkste en beslissende veldslagen uit de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748). Franse troepen van Lodewijk XV onder maarschalk de Saxe en hun bondgenoten (Spanje, Beieren en Pruisen) stonden tegenover de geallieerde legers van Oostenrijk, Engeland, de Nederlandse republiek en Rusland. Toen de Fransen trachtten het vlakbij gelegen Maastricht in te palmen, leidde dat op zondag 2 juli 1747 tot de Slag van Lafelt. De Fransen hadden stelling genomen in het zuidwesten met hoofdkwartier op de Sieberg te Herderen. De geallieerden hadden zich verschanst in het noordoosten, onder andere te Lafelt. Tijdens de gevechten boden holle wegen en graften in het open landschap beschutting tegen vijandelijk geschut. Een Ierse brigade, die aan de zijde van de Fransen vocht, slaagde erin Lafelt te omsingelen. Hierdoor werden de geallieerden ten koste van zware verliezen aan beide zijden uiteindelijk verslagen. Na de slag vielen de zegevierende Franse soldaten Vlijtingen binnen. Het dorp werd geplunderd en in brand gestoken. Hierbij werden alle huizen verwoest. Ook de bewoners van de streek hadden zwaar te lijden. Ook Ellicht en Lafelt waren vernield en de velden vertrappeld. De Ieren vochten aan de zijde van de Fransen in de hoop zich, na een eventuele overwinning, van het Engelse juk te kunnen bevrijden. In de vrede van Aken, die de Oostenrijkse Successieoorlog in 1748 beëindigde, kwam die problematiek echter niet ter sprake. Tot 1921 hebben de Ieren op hun vrijheid moeten wachten.

Het Iers Kruis op de Keiberg, in 1964 bekostigd en geschonken door The Cork Choral Society ter herinnering aan de honderden Ieren die in de Slag om Lafelt aan de zijde van de Fransen sneuvelden, herinnert aan de beruchte Slag van Lafelt. Het is een aanknopingspunt voor de reconstructie van het militaire treffen, dat in zijn tijd van Europees belang was. De plek vormt een panoramische uitkijkpost op de ruime omgeving en biedt educatieve mogelijkheden. Zowel Maastricht, waar het in 1747 om te doen was, als de Sieberg te Herderen, waar de Franse koning Lodewijk XV hoofdkwartier hield, kunnen waargenomen worden. De 250-jarige herdenking in 1997 was aanleiding voor verschillende initiatieven en een vernieuwde aandacht rond de Slag van Lafelt.

Vlakbij te Vlijtingen is het Heemkundig Museum gelegen. In tegenstelling tot de sites van de Slag van Fontenoy in 1745 en die van Rocourt in 1746 is de omgeving van Lafelt weinig verstoord. Weliswaar verdwenen door de gemeentelijke ruilverkaveling (1957-63) verschillende holle wegen en graften die tijdens de Slag om Lafelt van strategisch belang waren, maar toch is de gelijkenis tussen de huidige zichten van op de Sieberg en historische schilderijen treffend.

Huidig landschap

De ankerplaats behoort tot de leemstreek van droog Haspengouw, een van oudsher groot aaneengesloten en samenhangend akkerbouwgebied. Grondgebonden landbouw wordt als ruimtelijke drager van het open cultuurlandschap erkend. Her en der duiken recente laagstamfruitaanplantingen en teelten onder plastic op in het open field landschap. De streek werd grotendeels door ruilverkavelingen landbouwkundig geoptimaliseerd. In Vlijtingen werd trouwens de eerste ruilverkaveling in Vlaanderen afgerond.

Enkele zogenaamde pestbosjes, holle wegen, graften en hoogstamboomgaarden - al dan niet met hagen omgeven - die niet geslecht werden door de ruilverkaveling, zijn de enige overblijvende kleine landschapselementen die een landschapsecologische basiskwaliteit garanderen.

Ook twee veldkapellen sieren het landschap. De Kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën, omgeven door vier recent aangeplante lindebomen bevindt zich tussen Vlijtingen en Herderen langs de ruilverkavelingsweg R39. Het is een rechthoekig bakstenen gebouw onder zadeldak uit 1862 met voor- en achtergevel in de vorm van trapgevels en met bakstenen rondboogportaal. De Witte kapel te Vlijtingen in het verlengde van de Bosstraat. Een wit geschilderde en bepleisterd mergelstenen traditioneel kapelletje onder zadeldak en beschaduwd door een geknotte haagbeuk. Deze kapel werd reeds vermeld in de atlas van de buurtwegen van 1845.

Vooral de ongeveer 120 meter hoge Sieberg net ten oosten van Herderen en in mindere mate de ongeveer 90 meter hoge Keiberg met het Iers kruis domineren het landschap en kunnen dus als bakens beschouwd worden.

De site wordt doorsneden door de steenweg Bilzen-Visé, waarlangs lintbebouwing en een ambachtelijke bedrijvenzone zich mogelijk verder opdringen en aldus afbreuk zouden doen aan het historisch uitzicht. De bebouwing in het open akkergebied beperkt zich voorlopig tot enkele agro-industriële bedrijven. Een bedreiging gaat ook uit van de afgraving van leemgronden voor de baksteennijverheid in de streek. Deze plekken bieden naar de toekomst toe echter ook mogelijkheden voor archeologisch onderzoek en landschapsherstel.

De hoeve De Lindeboom betreft een voorheen gesloten, thans U-vormige hoeve van 1833. Het woonhuis is waarschijnlijk iets recenter (midden 19de eeuw).