Het Brits Monument ter ere van de Britse luchtafweer en de RAF en tot hulde aan de Britse bevrijders langs de Schelde werd ingehuldigd op 20 juli 1948 en is een ontwerp van architect Fernand Weyers. In 2011 werd het oorlogsmonument verplaatst naar de nieuwe locatie op de Scheldedijk.

Historiek

De bevrijding van het Waasland en de Zeeschelde

In september 1944 werd het merendeel van de dorpen en steden van het Waasland bevrijd door de 1ste Poolse pantserdivisie van generaal Stanislas Marczec. De bevrijding gebeurde in de Wase polder zonder veel tegenstand. Op 14 september 1944 werd onder meer de gemeente Beveren bevrijd door de Polen. Ondertussen werden in en rond de kleine haven van Doel schippers opgeëist om de Duitse manschappen van 15de leger, 346e divisie en van de 17de Luftwaffefelddivision in hun vlucht over de Westerschelde te zetten naar Lillo.

Op 8 september 1944 voerden de Engelsen een eerste aanval uit op het haventje van Doel. Op 17 oktober 1944 installeerden Engelse troepen zich te Doel. Nog begin 1944 bouwde de Duitse Organisation TODT een reeks bunkers in de Fortstraat te Doel. Deze bunkers zouden pas voltooid worden, toen er het Engelse afweergeschut zijn intrek innam. Met het afweergeschut, de zoeklichten en sperballons werd de stad en de haven van Antwerpen verdedigd tegen de vliegende bommen.

Onder meer op de Scheldedijk van Doel bracht de Britse luchtafweer, namelijk het 114 L.A.A Regiment R.A. en het 42nd Searchlight Regiment, zijn kanonnen in stelling tegen de Duitse V1 en V2 wapens op de voor de geallieerden levensbelangrijke haven van Antwerpen. Later verdedigden ook de 997 Sq en later de 976 Sq RAF met sperballons de haven van Antwerpen. Niet alleen Antwerpen werd beschermd, maar gans Oost-Vlaanderen. De inspanningen dag en nacht van de Britse luchtafweer beperkten het verlies aan mensenlevens en de materiële vernielingen door de vliegende bommen.

Op 3 september 1944 werd Brussel bevrijd. En op 4 september 1944 werd de stad Antwerpen bevrijd door de Britse 11th Armoured Division onder leiding van generaal-majoor G.P.B. Roberts. De Antwerpse haven bleef nagenoeg intact, mede dankzij de voorafgaande bijdragen en sabotagedaden van de verzetsbewegingen. Zolang echter de Scheldemonding niet was bevrijd, konden de schepen Antwerpen niet binnenvaren. Pas op 26 november 1944 zou het eerste schip de haven van Antwerpen binnenvaren. Voordien werden nog zware gevechten geleverd rond Breskens en het eiland Walcheren. De geallieerden verloren in het offensief nog 700 officieren en 12000 soldaten.

Het beleg rond de Antwerpse haven en de Zeeschelde door de vliegende bommen of Duitse V1’s en de V2-raketten zou duren van oktober 1944 tot eind maart 1945. De terreur kende zijn hoogtepunt in februari 1945. Een groots opgezette operatie, onder de naam Anti-Flying Bomb Command Antwerp X, werd opgezet waarbij Engelse en Amerikaanse luchtafweerbatterijen de stad en haar haven moesten beschermen.

Oorlogsmonument

Het monument werd feestelijk opgericht "als een hulde aan het Engels afweergeschut dat ontelbare V-bommen aan de Zeeschelde heeft neergeschoten en alzo onze steden en gemeenten aan dood en vernieling heeft gered".

Het toenmalige gemeentebestuur van Doel richtte een officieel comité op dat moest instaan voor de financiering van het monument. Naast vele Oost-Vlaamse gemeenten steunden ook Touring Club van België en Koning Leopold III het project financieel. Tot het erecomité behoorden onder meer de ambassadeur en de consul-generaal van Groot-Brittannië, de Belgische ministers de Fraiteur en Orban, de gouverneur van Oost-Vlaanderen, de voorzitter van Touring Club België, een aantal senatoren en volksvertegenwoordigers uit het Waasland, de burgemeester van Gent en ten slotte Lt. Generaal Graff.

Aanvankelijk bedoeld als een lokaal initiatief, groeide het huldebetoon uit tot een nationale herdenkingsplechtigheid, dankzij burgemeester Edmond Jonckheere (die tot 1927 staatssecretaris was voor oorlogsschade na de Tweede Wereldoorlog) en de inzet van Marc. D’hondt, ereburger van Doel. Het officiële comité schreef vele besturen met de vraag om het monument mee te financieren. Een groot aantal burgers en bedrijven uit het Waasland en rond de haven van Antwerpen deden een gift.

Het gedenkteken is een ontwerp van architect Fernand Weyers (1921-1991) uit Sint-Niklaas.

Op 20 juni 1948 werd het oorlogsmonument plechtig ingehuldigd met medewerking van de Britse zeemacht en luchtmacht in aanwezigheid van 15000 toeschouwers. Op het gemeentehuis werden heel wat personaliteiten ontvangen, waaronder de ministers de Fraiteur (namens de regering) en Orban; generaal Tilkens en majoor Rombauts (namens de koning). Het guldenboek van Doel werd ondertekend. Naast Kolonel J. Leach Porter (bevelhebber Ve Brigade Ant-Aircraft) en Majoor Latimer (Brits hoofdkwartier te Brussel, Kapitein Southey (Britse luchtmacht attaché), kolonel Armstrong (militair attaché USA), waren ook talrijke officieren aanwezig, waaronder de bevelhebbers van de Britse troepen die gekantonneerd waren te Doel.

De Union Jack werd neergehaald door de Scouten van Sint-Niklaas nadat de Klaroenen van de Schotse Gorden Highlanders the Reveil hadden geblazen. Na The Last Post en het spelen van het Engelse en het Belgische volkslied, brachten legerdetachementen van het Belgische leger en het Engelse leger het eresaluut. Het geheel werd afgesloten met muziek en een stoet.

Op 5 juli 1998 werd de vijftigste verjaardag van het monument plechtig gevierd in aanwezigheid van Engelse, Poolse en Nederlandse afgevaardigden.

In 2011 werd het oorlogsmonument verplaatst naar de nieuwe locatie op de Zeescheldedijk naar aanleiding van de uitbreidingsplannen van de Antwerpse haven.

Beschrijving

Op een platform gevormd door een achthoekig, tweeledig niveau met treden staat een blokvormig geprofileerd voetstuk, dat een obelisk op twee kleine voetplaten draagt. De monolithische vierkante spitszuil versmalt naar boven toe en is piramidaal afgewerkt. Diagonale geplaatste boordstenen lopen in de vorm aan een banderol naar het voetstuk toe. De tussenruimten zijn opgevuld met groen. Het geheel is sober architecturaal uitgewerkt en is vervaardigd uit witgrijs graniet.

De vier bronzen wapenschilden aangebracht op de zijkanten van de obelisk zijn die van de gemeenten Doel en van Gent (Oost-Vlaanderen), Goes (Zeeland) en het koninklijk wapenschild van het Verenigd Koninkrijk. Vier gedenkplaten of plaquettes zijn rondom bevestigd in het arduinen basement van het monument:

• Tekst voorzijde/ zuidzijde, letters in brons op een zwarte marmeren plaat: "TO THE GLORY OF THE/ BRITISH ANTI AIRCRAFT/ BATTERIES AND THE R.A.F./ ALONG THE SCHELDT".
• Tekst westzijde plakkaat in brons met in het brons uitgeklopte letters: "DIT MONUMENT WERD OPGERICHT/ ONDER DE BESCHERMING VAN DE H../ EDM. JONCKHEERE, BURGEMEESTER, EN DE OFFERVAARDIGE WERKING VAN/ DE H. MARC. DHONDT, EREBURGER VAN/ DOEL, MET DE STEUN VAN DE/ TOURING CLUB VAN BELGIE/ 20-6-‘ 48".
• Tekst noordzijde, letters in brons op een zwarte marmeren plaat: "TER ERE VAN HET BRITS/ LUCHTAFWEER AAN DE/ SCHELDE EN DE R.A.F.".
• Tekst oostzijde, letters in brons op een zwarte marmeren plaat: "HULDE AAN ONZE/ BRITSE BEVRIJDERS/ SEPT 44 MEI 45/ DE DANKBARE BEVOLKING".