Het Hof van Vossem is een historische hoeve waarvan het huidige gebouwenbestand nog gedeeltelijk opklimt tot de 18de eeuw; sedertdien werd het complex meermaals aangepast en gesplitst in drie wooneenheden. Het geheel is ingeplant op een zacht hellend perceel ten zuiden van de dorpskern en de Voer, op de hoek van de Lindenberg met de Kerkhofstraat.

Van de oude hoeve rest nog de achterin gelegen woonvleugel in traditionele bak- en zandsteenstijl, opgericht in twee fasen, namelijk 1761 en 1781, zie de gevelstenen in de zuidgevel en aansluitend ten oosten de grondig tot woning verbouwde koestallen van 1781. Ten noorden, haaks op de straat bleef een schuur van 1816 bewaard. Ten zuiden van de woning zijn er nog resten van de ommuurde tuin en boomgaard. De overige gebouwen zijn voornamelijk toevoegingen uit het begin van de 20ste eeuw.

Historiek

De oudste vermelding van het hof klimt volgens de literatuur vermoedelijk op tot 1129 toen Reinier van Vossem de 'villa fossam', met het hof van Vossem als belangrijkste bestanddeel, aan de abdij van 't Park te Heverlee schonk. J. Verbesselt en P. Leynen beschouwen het als het oudste hof van Vossem, het kernhof van het aloude domein van Vossem waaruit later de andere hoven zijn gegroeid.

Kort nadien kwam het hof in handen van de hertogen van Brabant, met het geslacht van Vossem als uitbaters tot het begin van de 14de eeuw. In de vroege 14de eeuw kwam het in eigendom van de burggraven van Melijn en in 1395 werd het verkocht aan Willem Bont, raadsman en secretaris van de Brabantse hertogen. Na zijn dood in 1432 werd het als dotatie overgedragen voor de werking van het Brusselse Godshuis der 12 Apostelen, waar 13 ouden van dagen onderdak kregen en verzorgd werden. Vandaar dat het hof sedert de 15de eeuw ook 'Hof der Twaalf Apostelen' genoemd wordt. Het bezat naast de ongeveer 76 bunder land, vooral gelegen rond de hoeve, ook de grondrechten van de meeste hoven en huizen van Vossem. Het hof werd verpacht en in de 15de eeuw werd het beschreven als een hof bestaande uit een onderkelderd woonhuis met kamer voor de rentmeester, schuur, stallen en poort rondom een erf.

In de loop van de 16de eeuw werden een duiventil en bakoven toegevoegd; oorspronkelijk waren alle gebouwen van leem met een strooien bedaking; geleidelijk zouden de gebouwen versteend worden en de strooien bedaking vervangen door leien. De kaart van het godshuis van de Twaalf Apostelen van 1646 toont een gesloten hoeve met een noordvleugel aan de straat bestaande uit een schuur, wagenhuis en poort die toegang gaf tot het binnenerf. Ten oosten lag de schaapskooi en ten westen de stallen en varkenshokken. Het woonhuis, een vertrek voor de rentmeester en een poort waren ten zuiden van het erf ingeplant, met verder ten zuiden de boomgaard met bakhuis. Vanaf 1605 werd het complex verpacht aan de familie Wauters die vooral gedurende de 18de eeuw werken uitvoerde. Uit deze periode dateert het bewaarde woongedeelte 1761 en 1781 gedateerd aan de hand van muurankers.

Tijdens de Franse Revolutie werd het godshuis opgeheven en haar goederen werden onteigend; het hof kwam onder het beheer van de Commissie der Burgerlijke Godshuizen.

In 1802 nam meier en burgemeester Jan Baptist de Smeth de pacht van de hoeve over van zijn schoonvader Francis Fierens die gehuwd was met een dochter van het geslacht Wauters en de hoeve uitbaatte sedert 1772. Jan-Baptist de Smeth liet in 1816 de hoeve herstellen en een nieuwe schuur bouwen ter vervanging van de oude die in 1806 was ingestort, zie de nog aanwezige gevelsteen '12 APOSTELEN 1816'. Hij deed dit op eigen kosten op voorwaarde dat hij de hoeve mocht pachten voor 30 jaar; de goedkeuring kwam er pas in 1815.

In 1855 besliste de Algemene Beheerraad der Godshuizen het hof niet langer te verpachten en op 05-09-1855 werd het complex openbaar verkocht: Willem Maes werd de nieuwe eigenaar van de hoeve, bestaande uit de woonvleugel, stallen en schuur, met aanpalende boomgaard en tuin. In 1882 werd het geheel in twee gesplitst door de erfgenamen: enerzijds de koeienstallen van 1781 die in eigendom kwamen van een knecht die ze ombouwde tot woning. (Lindenberg 5), anderzijds het pachtershuis van 1781, de paardenstal en de schuur, gekocht door Felix Smets. Deze liet een tweede schuur oprichten op de hoek van de Lindenberg en de Kerkhofstraat; tegelijkertijd werd het poortgebouw gesloopt en vervangen door een woning; deze werken werden kadastraal geregistreerd in 1912. Nadien werd het pachtershuis verder opgesplitst in twee woningen.

Beschrijving

Het langgerekte boerenburgerhuis in traditionele bak- en zandsteenstijl werd gebouwd in twee fasen, het meest westelijke deel is gedateerd 1761, de twee oostelijke traveeën 1781, zie de respectievelijke gevelstenen boven de deuren. Het betreft een gedeeltelijk onderkelderde, verankerde baksteenbouw van oorspronkelijk zes, in 1781 uitgebreid tot acht traveeën en twee bouwlagen onder een steil mank zadeldak (mechanische pannen), aan de oostelijke zijde tot voor kort met aandak, aan de westzijde afgewolfd. Voortgaande op de bouwnaad in de westelijke zijgevel werd het pand ook in de diepte vergroot.

De noordelijke gevel behield zijn traditioneel uitzicht en vertoont een bouwnaad met kalkzandstenen hoekblokken tussen de zesde en zevende travee, een duidelijke verwijzing naar de latere uitbereiding van 1781. Het oorspronkelijke deel heeft een dubbelhuisopstand en wordt geopend door rechthoekige vensters met stijlen van kalkzandsteen, beschilderd in de vijfde en zesde travee; bewaarde luikduimen. De rondboogdeur zit gevat in een omlijsting van kalkzandsteen met imposten en sluitsteen en wordt bekroond door een waterlijst en gevelsteen ‘ANNO 1761’. Ook voor de onderbouw, steigergaten en hoekblokken werd kalkzandsteen gebruikt. De twee rechtse traveeën vertonen kleinere rechthoekige getraliede vensters in een geprofileerde negblokomlijsting van kalkzandsteen met boven het benedenvenster een wit geschilderd afweerkruis en uiterst rechts een rechthoekige deur waarboven gevelsteen "ANNO 1781".

De beschilderde erfgevels werden aangepast en worden geopend door rechthoekige vensters met bewaarde luikduimen en vernieuwd schrijnwerk.

De tot woning verbouwde koeienstal van 1781, ten oosten aansluitend op de woning, bewaart in de erfgevel de vermelding "12 apostelen 1781" in het ijzerwerk van het bovenlicht van de deur.

De haaks op de straat ingeplante tweebeukige langsschuur dateert van 1816, zie de momenteel onleesbare, ruitvormige gevelsteen aan de straat en literatuurgegevens; het is een eenvoudig bakstenen gebouw onder een zadeldak van mechanische pannen, aan de straat toegankelijk via een rechthoekige poort onder een houten latei. Hier en daar zijn er sporen van (hergebruikte?) kalkzandsteen voor de hoekblokken en een muurband. In de westgevel is er een gedichte poort onder houten latei. De ten zuiden aansluitende stal met bewaarde aalpomp, ingeplant midden op het voormalige erf werd toegevoegd in het begin van de 20ste eeuw en kadastraal geregistreerd in 1912.

Het gekasseide binnenerf, eertijds quasi rechthoekig en voorzien van een mestvaalt werd gehalveerd door de later gebouwde stal en bakstenen muurtjes naar aanleiding van de perceelsdeling.

De voormalige boomgaard ten zuiden van de hoeve behield aan de Kerkhofstraat zijn bakstenen omheiningsmuur, voorzien van een steekboogdeur in een omlijsting van kalkzandsteen.