erfgoedobject

Holle wegen op de heuvelrug Kasterlee-Lichtaart

landschappelijk element
ID
300871
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/300871

Beschrijving

Op de zuidelijke steilrand van de heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart liggen verschillende holle wegen. Omdat het hoogteverschil op korte afstand groot is, snijden deze wegen zich snel diep in de flank van de heuvelrug in. Tussen wegoppervlak en bermen bedragen de hoogteverschillen gemakkelijk 3-4m. Op alle bermen komen houtkanten voor, die in vele gevallen ook hakhout bevatten. Tot in de 19de eeuw lagen deze holle wegen tussen akkers en kwamen op de bermen meestal ook al houtkanten voor. Sinds de bebossing van de heuvelrug in de 19de-20ste eeuw zijn deze houtkanten in de bosvegetatie opgenomen, hoewel ze in sommige gevallen een apart beheer nodig hebben. De meest van deze holle wegen zijn eeuwenoud. Ze kunnen in elk geval met trajecten worden geïdentificeerd die ook al op de kabinetskaart van de Ferraris (1771-1778) zichtbaar zijn.

(Beschrijving van oost naar west, enkel van onverharde holle wegen)

  • Holle Weg: deze verbond het zuidelijk gelegen gehucht Goor met de Rulheide ten noorden van de heuvelrug en vormde tevens de grens met het domein dat de hertog van Brabant hier tot eind 18de eeuw bezat. De inwoners van Goor hadden gebruiksrechten op de Rulheide. De Holle Weg was voor hen de toegang tot dit gebied. De houtkant op de berm van de weg telt onder andere een indrukwekkende hakhoutstoof van Amerikaanse eik. Vroegere benaming Rielheiweg (1841).
  • Kromme en Rechte Hangersweg: De Hangerswegen maken een korte verbinding tussen Goor en de Hoge Weg boven op de heuvelrug. Voordeel van de Kromme Hangersweg –overigens ook op de Ferrariskaart te zien- is de beperktere hellingsgraad, waardoor hij gemakkelijker met karren kon worden bereden. De weg snijdt zich immers niet dwars op de flank in, maar volgt voor een stuk de helling. Deze wegen worden nu nog weinig als toegangsweg tot de heuvelrug gebruikt.
  • Holle weg op de gemeentegrens tussen Lichtaart en Kasterlee: zeer diep ingesneden, vrij breed en onverhard. Ook deze intussen in onbruik geraakte holle weg gaf de bewoners van de gehuchten Goor en Hukkelbergen toegang tot de Hoge Weg, de verbindingsweg over de heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart tot in de 19de eeuw. In de bovenste lagen van de berm dagzoomt de ijzerzandsteen op verschillende plaatsen. Vormt ter hoogte van de 19de-eeuwse Hoge Weg een diep ingesneden kruispunt. Door compactering van de bodem of door onderliggende (klei)lagen blijft hier altijd water staan. Boven op de schouder van de holle weg staat een indrukwekkende boskers, die tevens de gemeentegrens tussen Lichtaart en Kasterlee markeert.
  • Hoge Weg: is de enige oost-west georiënteerde holle weg op de heuvelrug. Op het kruispunt met de Hangersweg en de holle weg op de gemeentegrens Lichtaart-Kasterlee duikt de weg de diepte in en vormt de Hoge Weg over korte afstand een laag gelegen, holle weg met steile bermen. Op Lichtaarts grondgebied is het traject van de Hoge Weg 19de-eeuws (1841).
  • Kobekenspaadje (1841): verbindt een deel van het gehucht Hukkelbergen met de huidige pastoor Dergentstraat of de vroegere Hukkelbergseweg (1841). Het paadje is nog niet op de Ferrariskaart zichtbaar en komt voor het eerst op de Atlas der Buurtwegen (1841) voor.
  • Weygerbergen: holle weg over de Langenberg in Lichtaart. Tot in de 19de eeuw begrensde deze holle weg het akkergebied van het gehucht Stenenstraat met de westelijk gelegen Hoge Heide.

Historiek van de wegen op de heuvelrug

Volgens de Ferrariskaart was de heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart weinig dooraderd met wegen. Voor zover bekend bestond de hoofdstructuur tot in de 19de eeuw uit twee doorgaande assen: 1° de oost-west verbindingsweg tussen Kasterlee en Lichtaart over de heuvelrug, dwars door het vorstelijk domein genaamd het ‘bos van Gestel’ en 2° de noord-zuid georiënteerde Holle Weg die het vorstelijke domein aan de westzijde begrensde. Verder waren er nog twee gehuchtwegen: 3° een voetweg van Goor naar het dorp Kasterlee en 4° de paden tussen de gehuchten Stenenstraat en Hukkelbergen naar het dorp Lichtaart. Deze gehuchtwegen liepen telkens dwars over de heuvelrug. Ze vormden de kortste verbinding tussen het gehucht en het dorp.

Vóór de 19de eeuw gingen deze wegen over de heide en dat bepaalde mee hun uitzicht. Of het nu paden, voetwegen of karresporen waren, de tracés namen een grillige vorm aan, waren onverhard en niet helder afgebakend. In open gebied met weinig obstakels en geen percelering was er geen reden om een weg op een vast tracé te houden. Lag er een obstakel op de weg, dan week men op die plek van het gebruikelijke tracé af. Daardoor vormden zich wel eens bundels parallel aan elkaar lopende wegen of karrensporen.

Naarmate de heuvelrug in de loop van de 19de-20ste eeuw quasi volledig bebost werd, nam het aantal strekkende kilometer bospaden geweldig toe. Elke individuele eigenaar moest immers tot aan zijn perceel geraken. Het uitgebreide, sterk verknoopte netwerk van bospaden bereikte zijn hoogtepunt begin 20ste eeuw (1929). Ook nu telt het bos op de heuvelrug nog talloze onverharde bospaden. De twee doorgaande assen zijn grotendeels bewaard gebleven.

  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000
  • Atlas der Buurtwegen, opgemaakt in 1843-1845 naar aanleiding van de wet van 10 april 1841, overzichtsplannen op schaal 1:10.000, detailplannen op schaal 1:2500, raadpleegbaar via het Geoloket van de provincie Antwerpen, http://www.provincieantwerpen.be/aanbod/dict/gis/digitale-kaarten.html.
  • CARIS J. 2008: Beheer Kleine Landschapselementen, onuitgegeven stageverslag, HAS Den Bosch, Tuin –en Landschapsmanagement.
  • MARTENS D. 2013: Factoren die de plantendiversiteit in holle wegen beïnvloeden en richtlijnen voor een aangepast beheer, onuitgegeven masterproef KHKempen, Industriële en Biowetenschappen Geel.

Auteurs: Verboven, Hilde
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Is deel van
    Heuvelrug tussen Lichtaart en Kasterlee


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Holle wegen op de heuvelrug Kasterlee-Lichtaart [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/300871 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Gemeente Kasterlee

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.