Het driehoekige beboomde dorpsplein gaat samen met de kerksite van de Sint-Martinuskerk terug op de middeleeuwse dorpskern van Berlare aan een kruispunt van wegen naast het kasteeldomein van de lokale heren. Gezien deze contextuele historische samenhang en de aanwezigheid van kastanjebomen waardoor het plein nog sterk refereert aan zijn vroegere verschijningsvorm is dit plein een representatief exemplaar van dergelijke historische cultuurlandschappelijke ruimte in een oude landelijke bewoningskern.

Historiek

Het driehoekige dorpsplein, gelegen voor de parochiekerk Sint-Martinus, werd al weergegeven op de figuratieve kaart van het Land van Aalst door J. Horenhault van 15(9)6. Het dorpsplein werd vroeger ook aangeduid met de oude benaming ‘Briel’, een toponiem dat verwijst naar het driehoekige begraasde en beboomde perceel ten westen voor de kerk. Dit perceel, vermeld als ‘Kerkenbriel’ (confer de ‘Ommelooper ende Terrier ofte Land en caerteboek der Prochie van Berlaere’ van 1773-1786), maakte vroeger deel uit van het kasteeldomein van de heren van Berlare dat tegen de zuidzijde van het dorpsplein aanligt, naast de kerk. Ook structureel karakteristiek voor het in oorsprong oude dorpsplein is de ligging aan een kruispunt van oude hoofdstraten en verbindingswegen die vanuit de pleinhoeken vertrekken (Dorp, Frankrijkstraat en Hoogstraat).

De kerk bezat voorheen een omringend ommuurd kerkhof. In 1879 werd door de gemeenteraad beslist om een nieuwe begraafplaats aan te leggen op de Molenhoek. In 1882 werd dit nieuwe kerkhof in gebruik genomen. In 1905 kreeg architect Sterckx (Dendermonde) de opdracht om het dorpsplein van Berlare te verfraaien en om het oude kerkhof opnieuw aan te leggen. Het oude kerkhof werd gedesaffecteerd in 1907. De oude kerkhofmuren werden naar aanleiding van de vernieuwing van de kerk gesloopt en een gedeelte van het vroeger kerkhof werd ter verbreding van de rijweg aan dit openbaar domein toegevoegd.

Beschrijving

De prominent aanwezige, georiënteerde parochiekerk Sint-Martinus is vrijstaand ingeplant op het oostelijk deel van het centrale, ruime, driehoekige dorps- en kerkplein. Ten westen voor de inkom van de kerk ligt het grotendeels verharde voorplein van de kerk dat historisch en perceelsmatig bij het kerkgebouw hoort en een onderdeel van het vroegere kerkhof omvat. Het sluit aan bij het driehoekige begraasd dorpsplein met bomenrijen en axiaal toegangspad naar de kerk.

Op het driehoekige grasveld voor de kerk zijn op het moment van de bescherming (2014) 24 paardenkastanjes (Aesculus hippocastanum) aangeplant die in drie rijen van acht, in overeenstemming met de driehoekige vorm van het plein in de scherpe punt ervan schuin naar elkaar toelopen. Het zijn vrij grote exemplaren die ongeveer een halve eeuw oud zijn. Drie ervan aan de zuidwestzijde zijn door jonge bomen vervangen. Het grasveld is van west naar oost doorsneden door een verhard pad dat axiaal naar de westelijke toegang of hoofdportaal van de kerk loopt. Deze aanleg sluit infrastructureel aan bij het verharde halfronde voorpleintje van de kerk. De toegangsweg wordt loodrecht doorkruist door een pad dat vanaf de openbare weg recht loopt naar de toegang van het kasteeldomein aan het dorpsplein.

De bomenrijen en het grasveld tekenen de driehoekige vorm van het dorpsplein voor de kerk visueel en ruimtelijk structureel zeer sterk af in het historische dorpscentrum en verlenen het een uitzonderlijk karakter dat bepalend is voor de eigenheid en lokale identiteit van de landelijke dorpskern met historische parochiekerk naast het historische kasteeldomein. Als beboomd driehoekig plein in een landelijke dorpskern van middeleeuwse oorsprong refereert het tevens aan het historische karakter van deze cultuurlandschappelijk ruimte in relatie met de dorpskerk en het kasteel van de lokale heren van Berlare.