Bovengrondse betonnen militaire constructie op akker ten zuiden van de Ledestraat, ten noorden van Heide, net ten oosten van de grens tussen Kaprijke en Assenede. In de onmiddellijke omgeving zijn nog vele bunkers te zien.

Historisch overzicht

Duitse bunker opgetrokken als onderdeel van de Hollandstellung. Deze Duitse verdedigingsstelling werd tijdens de Eerste Wereldoorlog opgetrokken langs de grens met Nederland, tussen Knokke en Vrasene (Beveren). Tussen het Zwin (Knokke) en Leeskensbruggen (Maldegem) zijn de bunkers opgetrokken door het Marinekorps Flandern, vanaf Moerhuize (Maldegem) door de Etappen-Inspektion 4 (of Gruppe Gent). De zone rond Strobrugge (Maldegem) vormde een overgangsgebied. Er is een groot verschil merkbaar in de aanleg van de stelling en de bouwwijze van de bunkers in beide zones.

Volgens een legerbevel van 12 september 1916 diende de Hollandstellung tussen Moerhuize en Vrasene te bestaan uit een Vorstellung en een Hauptstellung. Het tracé van beide stellingen stond in nauw verband met zones, die moerassig konden worden gemaakt (zogenaamde Sumpfgebiete). Alle wegen en kruispunten moesten met mitrailleurvuur gedekt kunnen worden.

Tussen Strobrugge en het kanaal Gent-Zeehaven ontdubbelde de hoofdstelling in twee verdedigingslijnen. De eerste lijn van de hoofdverdedigingslinie liep vanaf Celie over Boterhoek en Waai, ten noorden van Lembeke en Oosteeklo via Ertvelde tot Rieme. De overgebleven bunkers kennen min of meer hetzelfde ontwerp.

Op anderhalve à drie kilometer lag de tweede verdedigingslijn. Deze splitste ter hoogte van Celie af van de eerste lijn, liep iets ten zuiden van Balgerhoeke, langs de voormalige spoorlijn 58 ten westen van Eeklo richting Oostveldstraat en Antwerpse Heirweg tot Heide ten zuiden van Lembeke en Oosteeklo, via Tervenen tot Kluizen en Doornzele bij het Kanaal Gent-Terneuzen. Deze verdedigingslijn was dicht bezaaid met bunkers, die in bepaalde zones op nauwelijks enkele tientallen meters van elkaar waren gepositioneerd.

De bunkers tussen Rapenbrug (Maldegem) en Vrasene (Beveren) werden opgetrokken vanaf de winter van 1916-1917. Ze werden bijna allen opgetrokken aan de hand van betonstenen met holtes, waarin wapeningsijzers gestoken konden worden om de betonstenen met elkaar te verankeren. Met deze betonstenen konden als het ware spouwmuren opgetrokken worden, waartussen nog eens beton gegoten werd. Het is niet duidelijk of alle muren op deze manier zijn opgetrokken. Wellicht is voor de bouw met betonstenen gekozen, omdat dit een snellere en gemakkelijker manier van bouwen was. Er werd veel aandacht besteed aan de camouflage van bunkers.

De cluster bunkers ter hoogte van Heide op grondgebied Oosteeklo en Lembeke

De bunker maakt deel uit van de tweede verdedigingslijn van de Hauptstellung. De bunker behoort meer bepaald tot een cluster van 20 bunkers die zich situeert ter hoogte van het gehucht Heide, op grondgebied Oosteeklo (Assenede) en Lembeke (Kaprijke). Hier was een grote concentratie aan bunkers opgetrokken, soms op nauwelijks enkele tientallen meters van elkaar.

Het lijkt alsof de bunkers, die afwisselen qua typologie, hier in twee lijnen waren gepositioneerd. Duidelijke militaire plannen die inzicht kunnen verschaffen in de specifieke configuratie van de bunkers en de reden waarom bunkers met specifieke typologische kenmerken op een welbepaalde plaats werden ingeplant, ontbreken vooralsnog. Ongetwijfeld was het de bedoeling om een zo breed mogelijk schoots- en gezichtsveld vanuit de bunkers te bekomen.

Een goede inplanting was niet alleen essentieel voor een efficiënte werking van de bunker ten opzichte van de andere bunkers. Omwille van camouflage werden de bunkers zoveel als mogelijk verdoken opgesteld. Daar waar mogelijk werden de bunkers ingeplant in bosjes, tegen houtkanten of hagen of tussen boerderijgebouwen. Het landschap waarin de bunkers werden opgetrokken, leende zich hier uitstekend toe. De zone behoorde meer bepaald tot de dekzandrug Maldegem-Stekene. Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog zag dit landschap er sterk versnipperd uit, hoofdzakelijk bestaande uit een afwisseling van stroken bos (naaldbomen) en percelen (stroken en repels) afgebakend met brede en smalle houtkanten. Deze landschappelijke kenmerken vormden een groot voordeel voor de inplanting van de bunkers, die verdoken achter en in de bossen en houtkanten konden opgetrokken worden. Deze bunker was volgens de topografische kaart van 1910 opgetrokken tegen of in een houtkant.

Op een teruggevonden lijst uit 1921 werden er 24 Duitse bunkers op grondgebied Oosteeklo aangegeven, waarvan er vijf behoren tot de verdedigingslijn ter hoogte van Westakkerstraat – Oosthoek. De andere bunkers zijn te situeren ter hoogte van Heide. Hier zijn er inmiddels drie bunkers verdwenen. Op grondgebied Lembeke waren er volgens een lijst van 28 mei 1921 41 Duitse bunkers opgetrokken. Hiervan zijn er vandaag de dag slechts 16 bewaard.

De spoorlijn Eeklo-Zelzate speelde wellicht een belangrijke rol in de aanvoer van het bouwmateriaal. Volgens getuigen werd het bouwmateriaal voor de bouw van de bunkers aangevoerd door opgevorderde landbouwers, die met paard en kar het materiaal vanuit het station van Lembeke aanbrachten. De bunkers werden opgetrokken door Belgische arbeiders, die waren opgeëist. Enkele Duitse militairen hielden toezicht op de bouwwerkzaamheden.

In mei 1940, aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, werden de bunkers door omwonenden en gevluchte burgers gebruikt als schuilplaats. Marcel Martens vertelt onder meer hoe een Belgische militaire kolonne met vrachtwagens, die zich schuilhield in de bossen in de omgeving, door Duitse vliegtuigen werd bestookt. Later tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de bossen en velden van Oosteeklo en Lembeke gebruikt als oefenterrein door Duitse militairen, waarbij de bunkers als doelwit voor de oefeningen fungeerden.

Beschrijving

Betonnen militaire constructie met een hoogte van 3,5 meter en een bijna rechthoekig grondplan van 8,15 op 6,25 meter, met een bijkomende uitsprong in de zuidoostelijke hoek en een aanpalende borstwering in de noordoostelijke hoek. Aan de zuidelijke zijde zit tussen de twee toegangen een uitspringende betonnen blok, dat als platform fungeerde en via een nu verdwenen trapje beklommen kon worden. Het dak is ter hoogte van deze uitsprong hoger en kon bijgevolg als borstwering fungeren. De andere dakranden zijn afgeschuind. De constructie is opgetrokken aan de hand van betonstenen. De muren zijn anderhalve meter dik. Het plafond is versterkt met ijzeren profielen, waartussen houten plankjes werden gestoken (deels bewaard). De twee toegangen vormen de uiteinden van een geknikte gang, die op zijn beurt doorgang verschaft tot de centrale ruimte van 4,15 op 3,20 meter. In de gang zijn twee nissen uitgespaard. In de muren van de binnenruimte zijn eveneens nisjes uitgespaard door het weglaten van betonstenen, steeds drie nisjes onder elkaar. Aan de noordzijde is een grote nis van twee meter lang uitgespaard. In de muren zitten ijzers om bedrading te bevestigen. Er zitten openingen doorheen het dak en een schuine opening doorheen de zuidelijke uitsprong. Bij de twee meter hoge borstwering zijn de restanten van een platform en trapje te zien.