Algemeen

De primitieve parochie van Weerde is een archeologische site van een parochiekerk met aansluitende nederzetting waarvan de geschiedenis gemakkelijk kan reiken tot de Karolingische periode. De zone is gelegen op het huidige grondgebied van de stad Aarschot. Zij bevindt zich tussen twee zuidwest-noordoost gerichte getuigeheuvels in de Demervallei, op en rond een rivierduin van eolische oorsprong uit het tardiglaciaal of uit het holoceen. Zij wordt in het noorden afgebakend door de Demer, in het zuidwesten, zuiden en zuidoosten door de historische loop van de Schoonhovense beek en de huidige loop van de Weerder Laak. De historische site 'primitieve parochie van Weerde' is één van de weinige gekende zones in het Demerbekken, waar een primitieve parochie met aansluitende nederzetting gespaard gebleven is van latere bebouwing. Ondanks de relatief lokale verstoring op de plaats waar de parochiekerk en het kerkhof zich bevonden, is de ruimtelijke lay-out bewaard gebleven in het bodemarchief. De gevonden archeologische indicatoren wijzen op de zekere aanwezigheid van kerk én nederzetting in de 9de en 10de eeuw. Het patrocinium Sint-Lambertus wijst bovendien op de invloed die uitging van het bisschoppelijke kapittel van Luik in deze streek en de daarmee verbonden ontginning. De ruimtelijke en bodemkundige bewaring van het overgrote deel van de holocene/tardiglaciale rivierduin is een zeldzaam gegeven. Daarnaast is binnen de voorgestelde te beschermen zone de aanwezigheid van de mens in de prehistorie aangetoond. Het wetenschappelijke potentieel van de site is groot en bevat informatie die cruciaal is voor de vroege parochievorming in het Hageland. Tenslotte is de herinneringswaarde aan de parochie van Weerde nog steeds aanwezig: in legendes wordt ze beschouwd als de oudste van Brabant.

Historiek

De site van Weerde te Aarschot is reeds lang gekend uit historische bronnen, waaronder geschreven en cartografische archivalia. Archeologisch kwam ze pas nadrukkelijk in beeld bij het inventarisatieproject van de Centrale Archeologische Inventaris in 2002-2003 naar verdwenen kerken. Uit historisch onderzoek van de schaarse bronnen uit de late middeleeuwen is duidelijk geworden dat Weerde oorspronkelijk een primitieve parochie was, gelegen naast de primitieve parochie van Aarschot. De primitieve parochie van Weerde is één van de weinige kerk- en nederzettingssites die goed bewaard gebleven is door het nagenoeg ontbreken van latere bebouwing. Het patrocinium, de zelfstandigheid ten opzichte van de primitieve parochie van Aarschot, tegelijkertijd met de vermelding als moederkerk van Langdorp, en de aanwezigheid van archeologische indicatoren uit de 9de-10de eeuw wijzen op een ontstaan in de Karolingische periode, onder de directe vleugels van het bisdom Luik. De talrijke iconografische bronnen uit de 16de eeuw en later geven een goed beeld van de primitieve toestand van de parochiekerk.

Archeologisch onderzoek

Tijdens archeologisch onderzoek in 2006 konden de locatie van de kerk en de begrenzing van het kerkterrein, afgebakend door een gracht, in kaart gebracht worden. De kerk werd omstreeks 1100 gebouwd als eenbeukig zaalkerkje met rechthoekig koor. Historische bronnen vermelden dat de kerk sinds de godsdienstoorlogen niet meer voor eredienst werd gebruikt. In 1630 zou het gebouw reeds gedeeltelijk door ouderdom zijn ingestort. De laatste bovengrondse resten van de kerk zijn omstreeks 1686 gesloopt. In de 19de eeuw werden egalisaties uitgevoerd op het terrein, waarbij ook de funderingen van de kerk werden uitgebroken. Van de kerk werden immers enkel nog bodemsporen en puinconcentraties aangetroffen. Rondom de kerk, binnen de omgrachting, zijn begravingen aangetroffen. Ten westen van het kerkterrein is mogelijk een tweede omgracht of omgreppeld terrein aanwezig waarop mogelijk de pastorie lag. De pastorie werd in 1597 tot en met de funderingen werd afgebroken. Bovenop de donk bleken zich bewoningssporen uit de late middeleeuwen te bevinden.