Grote Markt en omgeving

Het centrum van Mechelen wordt gevormd door de Grote Markt en de omliggende straten. Het betreft een plein met nagenoeg vierkante plattegrond. Ten westen bevindt zich de Sint-Romboutskerk.

Historiek

De Grote Markt werd reeds vermeld als "Forum Machliniense" in een schepenakte van 1286, met inbegrip van de huidige Schoenmarkt: een dries gevormd door de Romeinse heirbaan Bavay-Utrecht langs Steenweg-Onder den Toren, met een vertakking langs Scheerstraat-Befferstraat. Nadien belangrijk knooppunt van oude wegen, namelijk Brussel-Antwerpen-Lier-Diest. In het begin van de 14de eeuw uitbreiding naar het oosten door de afbraak van een huizenrij tussen de Standonckstraat en Bruul, voor de bouw van de nieuwe Lakenhal. Sinds 1486 benaming "Grote Markt".

Met de bouw in 1526 van het Paleis van de Grote Raad (noordelijke stadhuisvleugel) verdween ook de vroegere gevangenis "het Steen" gelegen in de uitsprong van de Standonckstraat (voorheen de zogenaamde Steenstraat).

Van oudsher en tot op heden politiek, economisch en commercieel centrum met het stadhuis, een concentratie van markten, belangrijke afspanningen en hotels voor het reizigersvervoer, later aangepast als winkel- en horecabedrijven; de grotendeels verbouwde begane grond splitst de oude gevelwanden op in twee registers.

Gezien de Grote Markt al van oudsher het centrum van het middeleeuwse Mechelen was, mag het geen verrassing zijn dat er in de loop van de jaren al een heleboel archeologische vaststellingen konden gedaan worden.

In 2001 werd een archeologische opgraving uitgevoerd centraal op de Grote Markt. Hierbij werden een aantal opmerkelijke sporen aangetroffen, zoals kuilen die in verband kunnen gebracht worden met een leerlooierij uit de 13de eeuw, sporen van kasseiwegen uit de 13de en 14de eeuw. Aan de westzijde van de markt werden resten aangetroffen van wat ooit een indrukwekkend bouwwerk moet zijn geweest (zeker 30 meter breed). Dit gebouw is op het moment van de bouw van het Steen wellicht al afgebroken. Daarnaast werden ook de gelijkvloerse verdieping en de kelders van het 13de-eeuwse Steen zelf, aan de oostkant van de markt, archeologisch onderzocht.

Tijdens de late middeleeuwen bevond er zich wellicht bewoning op de markt, zoals blijkt uit de sporen van kleine woningen en een waterput. Uit dezelfde periode konden ook sporen van twee openbare gebouwen – hallen - opgetekend worden.

De recentere perioden (17de, 18de, 19de eeuw) worden vertegenwoordigd door een grote hoeveelheid paalsporen: de restanten van wat ooit kraampjes en tribunes waren die werden opgericht tijdens processies.

Bij opgravingen aan het stadhuis en op de binnenkoer van het stadhuis in 1975 werden een grote hoeveelheid archeologische sporen gevonden: sporen van bakstenen huisjes, kelders, waterputten (waarin onder andere lederen schoenfragmenten werden gevonden) en beerputten. Alles kon gedateerd worden in de 13de-14de eeuw.

Beschrijving

Het betreft een plein met nagenoeg vierkante plattegrond, met als blikvanger ten oosten het stadhuis en de voormalige Lakenhal, ten westen de "Beyaert" met op de achtergrond de Sint-Romboutskerk, en ten zuidwesten geopend naar de Schoenmarkt met het voormalig Schepenhuis.

De pleinwanden worden gekarakteriseerd door overwegend 18de-eeuwse bebouwing ter vervanging van de vroegere houten gevels. Enkele panden werden eind 19de, begin 20ste eeuw gerestaureerd (onder meer nummers 4, 9, 13 en 17) of heropgebouwd in neotraditionele stijl (nummers 5, 14, 16, 27 en 31), volgens oude archieffoto's van circa 1900-1910 vaak in de plaats van een vroeger diephuis van drie bouwlagen met bepleisterde lijstgevel uit de 18de of 19de eeuw.

Centraal op het marktplein staat een wit marmeren beeld van Margareta van Oostenrijk, opgericht in 1849 door Jozef Tuerlinckx (1809-1873). Arduinen sokkel met biografisch opschrift en neorenaissancemotieven, ontworpen door toenmalige stadsarchitect F. Bauwens; gietijzeren hek; eromheen patroon van vroegere uurwijzerplaat van de Sint-Romboutstoren, ingewerkt in het gekasseide plein. Ernaast stond voorheen een fraaie gietijzeren kiosk, afgebroken in het begin van de 20ste eeuw.