De twee ijskelders maken deel uit van de site van het 16de-eeuwse lusthuisje Emmaüskasteeltje aan de Sint-Pietersnieuwstraat en Hoveniersberg in Gent. Een industriële bakstenen constructie in de vorm van een pseudo-vestingstoren met kantelen werd toegevoegd door de familie Donny-Bartsoen in de jaren 1870 bij de oprichting van een brouwerij, limonade- en waterfabriek op deze site. In de toren bevindt zich een hijsschacht die 16 meter diep leidt naar een tunnel. Deze ingegraven gemetselde tunnel van 3 meter breed met tongewelf en kruisgewelf ter hoogte van de zijdelings aansluitende kelders onder een thans gesloopt magazijn, leidde tot vlakbij de Schelde. Hierlangs werd het natuurijs met schepen vanuit Noord-Europa aangevoerd, en dit vooral vanuit Noorwegen dat sinds het midden van de 19de eeuw een kristalhelder ijs exporteerde naar Engeland en de andere Europese landen. Het ijs werd bewaard in grote, recent herontdekte ijskelders.

Historiek

De geschiedenis van de industriële site van de Hoveniersberg vangt aan in 1855 met de aankoop van het Emmaüskasteeltje met lusttuin, pakhuis en verschillende percelen aan de Hoveniersberg en Sint-Pietersnieuwstraat door François Donny, eminent wetenschapper gespecialiseerd in scheikunde en voedingsleer, later hoogleraar aan de Gentse universiteit en bedrijfsleider. Zijn kennis van scheikunde en voedingsleer bracht hij immers in de praktijk met de oprichting van een "Mineraalwater fabriek" zogenaamd "Blandin" in 1856 en de ontleding van de minerale eigenschappen van het water. Het mineraalwater werd door boringen via een "abyssinische put" uit belangrijke waterlagen in de Blandijnberg opgehaald. De geologische opbouw van deze getuigenheuvel met een afwisseling van zand- en leemlagen vormt immers een natuurlijke filter van circa 20 meter. Langs de Hoveniersberg werd een laboratorium annex fabriek van scheikundige producten opgericht waar Donny zijn uitvindingen ontwierp en uittestte. In de jaren 1870 breidde hij zijn bedrijf uit met een stoombrouwerij met magazijnen, tunnel met hijstoren en ijskelders. Voor de bouw van deze ijskelders werd, volgens de studie van G. Donny de geologische structuur van de bodem goed bestudeerd. De plannen van de "Brasserie et usines du petit château d'Emaüs", thans bewaard in het Museum voor Industriële Archeologie en Textiel te Gent, tonen duidelijk de inplanting, plattegrond en doorsneden van de toen opgerichte gebouwen, onder meer van de reeds beschermde tunnel en hijstoren in de flank van de Blandijnberg. Opmerkelijk op deze doorsnede is de aanduiding van twee ondergrondse ruimten in de vorm van een "dame jeanne", de eigenlijke ijskelders.

Het oorspronkelijk logo van de brouwerij was een voorstelling van het Emmaüskasteeltje met de brouwerijgebouwen en toren op de achtergrond en met het opschrift: "Brasserie & Glacière du Petit Château d'Emaüs". Het was het belangrijkste bedrijf in deze branche te Gent in het laatste kwart van de 19de en het eerste kwart van de 20ste eeuw.

Na de recente verkoop van het Emmaüskasteeltje en de bijgebouwen werden plannen gemaakt enerzijds voor de restauratie van de reeds als monument beschermde delen en anderzijds voor de sloping van de vroegere bedrijfsgebouwen en woningen aan de Hoveniersberg en de vervanging door wooneenheden. Bij de slopingswerken stuitte men op de aanwezigheid van de twee, door de plannen gekende ijskelders verscholen onder een betonnen bevloering.

Beschrijving

De beide ijskelders bevinden zich volledig ingegraven in de flank van de Blandijnberg en zijn aldus een merkwaardige bouwtechnische realisatie. Thans zijn ze te lokaliseren door de vrijgemaakte circa één meter hoge cilindrische toegang die uitsteekt boven het koepelgewelf. De kleinste, het dichtst bij de Sint-Pietersnieuwstraat gelegen kelder heeft een diameter van 9,50 meter met een opening van 2,5 meter diameter en een vermoedelijke diepte van 12 meter. Hiervan zijn ongeveer 4 meter opgevuld met aarde en steenafval zodat de min of meer halfronde holle bodem niet zichtbaar is. De resterende ruimte toont een indrukwekkende bakstenen, volledig rond gemetselde constructie van donkere baksteen in kopse en strekse lagen, overkoepeld door een gewit bakstenen koepelgewelf bestaande uit kleinere baksteen. Op de overgang tussen de donkere muren en het gewit gewelf komen bakstenen consooltjes en ijzeren ringen voor. In de cilindrische centrale opening bovenaan is een ijzeren klimladdertje ingewerkt.

De tweede ijskelder bevindt zich iets verderop voor het Emmaüskasteeltje en is nog groter van afmetingen. Hij heeft een diameter van 12 meter en volgens de plannen een diepte van 15 meter. Deze kelder is vandaag echter volledig opgevuld.